Oι γραφείς συμμετέχουν στην εξουσία

Reis ul-Kuttap: ο προϊστάμενος, ο επικεφαλής των γραφέων.

Από τα μέσα του 17ου αιώνα, όταν οι υπηρεσίες του Μεγάλου Βεζίρη μεταφέρθηκαν σε δικά τους κτήρια έξω από το Παλάτι του Σουλτάνου, και ως το 1794, όταν ο Reis ul-Kuttap εγκαταστάθηκε στα ίδια κτήρια, η τάξη των γραφειοκρατών γνώρισε μεγάλη ακμή και κοινωνική καταξίωση. Στους αιώνες που προηγήθηκαν από το διάστημα αυτό, οι αυτοκρατορικοί γραφείς είχαν γίνει σταδιακά οι πιο έμπειροι γνώστες των διοικητικών πρακτικών της αυτοκρατορίας. Στην πράξη, ήταν οι διαχειριστές των καθημερινών υποθέσεων μιας τεράστιας γραφειοκρατικής μηχανής, που έδινε απαντήσεις από τα πιο μικρά ως τα πιο σημαντικά ζητήματα της διοίκησης των αχανών εκτάσεων του κράτους. Ως αυτή την περιόδο προσέφεραν την εμπειρία τους σε ένα πανίσχυρο κέντρο και στη στρατιωτική του ιεραρχία, η οποία εγγυόταν την τάξη και την εδαφική ακεραιότητα αυτών των εκτάσεων. Από τη στιγμή που το αυτοκρατορικό κέντρο άρχισε να δυσκολεύεται να εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις για την ομαλή λειτουργία αυτού του μηχανισμού, ο ρόλος των γραφέων αναβαθμίστηκε. Tα κενά εξουσίας που άφηναν οι παρακμάζουσες παραδοσιακές ελίτ στα νευραλγικά πόστα της Kωνσταντινούπολης άρχισαν να καλύπτονται από τη συντεχνία των γραφέων, τα μέλη της οποίας είχαν άμεση πρόσβαση στα γραφεία, τα έγγραφα και τις διοικητικές πρακτικές. Ως τα τέλη του 17ου αιώνα, οι σημαντικότερες διοικητικές υπηρεσίες του Παλατιού ελέγχονταν έμμεσα ή άμεσα από τους επικεφαλής των γραφέων. Eλέγχοντας τις υπηρεσίες οι τελευταίοι άρχισαν να λειτουργούν σαν γέφυρες ανάμεσα στο εξασθενημένο κέντρο και τις νέες ισχυρές δυνάμεις που αναπτύσσονταν στις περιφέρειες.

Μεγάλος Βεζίρης, τέλη 18ου αι.

Ιδιαίτερος γραμματέας του σουλτάνου, 1802

Το χρονικό διάστημα που ακολούθησε την αποδυνάμωση των παραδοσιακών ηγετικών ομάδων, και ώσπου να επικρατήσουν οριστικά οι κεντρόφυγες τάσεις στις οθωμανικές επαρχίες, ήταν η εποχή των γραφέων, η χρυσή εποχή για τους πολύτιμους αυτούς διαμεσολαβητές της εξουσίας: O αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά μαζί με τα προσωπικά τους έσοδα, τα οποία δεν έρχονταν πλέον μόνο από το κρατικό θησαυροφυλάκιο αλλά και από τις δοσοληψίες τους με τους ισχυρούς της εποχής. Kαθώς εργάζονταν στην καρδιά ενός συστήματος γεμάτου συμβιβασμούς και διαφθορά, έβλεπαν τη σταδιοδρομία τους να μετατρέπεται σε ένα ακριβό παιχνίδι προσωπικών ελιγμών και συνδιαλλαγής. Tη δυνατότητα συμμετοχής στο παιχνίδι αυτό τη διεκδίκησαν όχι μόνο για τους εαυτούς τους αλλά και για τα συγγενικά τους πρόσωπα. Bαθμιαία, η οθωμανική γραφειοκρατία έπαιρνε τη μορφή ενός υπερμεγέθους και δυσκίνητου όγκου, στο εσωτερικό του οποίου βασίλευε η οικογενειοκρατία και η δωροδοκία. Oι εικόνες αυτές αποδείχθηκαν τόσο δυνατές, ώστε να μείνουν ζωντανές για πολλές δεκαετίες ακόμα και στις διοικητικές υπηρεσίες των εθνικών κρατών, τα οποία διαδέχτηκαν το κράτος των σουλτάνων.