Οι αρχαίοι Έλληνες διακατέχονταν από αγωνιστικό πνεύμα, το οποίο έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε πολλές πτυχές του πολιτισμού τους. Μέσα στο πλαίσιο αυτό ποικίλοι διαγωνισμοί λάμβαναν χώρα στις περισσότερες πόλεις. Ωστόσο, τα άλλοτε συμβολικά και άλλοτε υλικά δώρα των νικητών φαίνεται να είχαν μικρότερη σημασία από την ίδια την άμιλλα. Στην Αρχαϊκή περίοδο οι περισσότεροι από αυτούς τους αγώνες συστηματοποιήθηκαν, προσδιορίστηκε η τέλεσή τους σε τακτά χρονικά διαστήματα και τέθηκαν κάτω από την προστασία του θείου. Όσοι συμμετείχαν σε αυτούς συναγωνίζονταν στις αθλητικές δραστηριότητες, στο τραγούδι, στο χορό, στην απαγγελία, στο θέατρο, στη χειροτεχνία, ακόμα και στη φυσική ομορφιά.

Μία από τις παλαιότερες αναφορές προέρχεται από τη λεγόμενη "οινοχόη του Διπύλου", η επιγραφή της οποίας εγκωμιάζει ένα αγόρι που "χορεύει πιο χαριτωμένα από όλους". Aνάλογες επιγραφές βρίσκονται συχνά σε αναθήματα, τα οποία αφιέρωναν οι νικητές στα ιερά, για να ευχαριστήσουν το θεό, και έμμεσα να εξασφαλίσουν τη φήμη τους. Σώζονται αναφορές σε καλλιστεία, σε διαγωνισμούς οικιακής χειροτεχνίας για τις γυναίκες και σε διαγωνισμούς γλυπτών και ζωγράφων. Ιδιαίτερα σημαντικοί ήταν οι μουσικοί αγώνες, που κατά κανόνα διεξάγονταν στη διάρκεια των γιορτών του Απόλλωνα και του Διονύσου. Είναι γνωστό ότι οι διαγωνισμοί αυλητών, αοιδών και κιθαρωδών στους Δελφούς προηγήθηκαν των αθλητικών αγώνων και στην Αθήνα οι ραψωδοί συναγωνίζονταν στην απαγγελία κατά τη γιορτή των Παναθηναίων. Οι διθύραμοι των Μεγάλων Διονυσίων οδήγησαν, μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., στη διοργάνωση με τη μεγαλύτερη απήχηση και επιρροή στο μετέπειτα δυτικό πολιτισμό, στους δραματικούς αγώνες.

Εξαιρετικά δημοφιλείς ήταν κατά την αρχαιότητα και οι αθλητικοί αγώνες, οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις ξεκίνησαν ως αγώνες επιτάφιοι, όπως αυτοί που αναφέρονται στην Ιλιάδα για την ταφή του Πατρόκλου, ή εκείνοι που οργανώθηκαν για το θάνατο του Αμφιδάμαντα στους οποίους συμμετείχε και ο Ησίοδος. Κάποιοι από αυτούς τους αγώνες που συνδέονταν με τοπικούς ήρωες ή ακόμα και με θεούς απέκτησαν κανονική περιοδικότητα και συνδυάστηκαν με θρησκευτικές γιορτές. Αυτό ακριβώς συνέβη και με τους τέσσερις αγώνες που απέκτησαν πανελλήνιο χαρακτήρα. Οι αρχαιότεροι και σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι αγώνες που γίνονταν στην Ολυμπία σε ανάμνηση του θανάτου του Πέλοπα ή του Οινόμαου. Η διεξαγωγή τους ξεκινούσε με μνεία των ηρώων και ακολουθούσαν θυσίες βοδιών στο Δία. Το σημαντικότερο άθλημα ήταν το στάδιο (αγώνας δρόμου) και αργότερα η αρματοδρομία. Συμπεριλαμβάνονταν, ωστόσο, και αρκετά άλλα αθλήματα όπως η πάλη, η πυγμαχία, το παγκράτιο, το ακόντιο, ο δίσκος και το άλμα. Η καταγραφή των νικητών στο στάδιο άρχισε το 776 π.X., χρονιά που θεωρείται συμβατικά και ως η αρχή των Ολυμπιακών αγώνων. Οι άλλοι τρεις πανελλήνιοι αγώνες (Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα) καθιερώθηκαν στις αρχές του 6ου αιώνα (582-573 π.Χ.) αντιγράφοντας σε μεγάλο βαθμό το πρότυπο της Ολυμπίας. Στους Δελφούς τελούνταν σε ανάμνηση του φόνου του μυθικού δράκου Πύθωνα από τον Απόλλωνα, ενώ στον Ισθμό και τη Νεμέα τιμούσαν το θάνατο των ηρώων Παλαίμονα και Αρχέμορου, αντίστοιχα.

Από τους άλλους αγώνες που διεκδίκησαν -χωρίς όμως να επιτύχουν πραγματικά- έναν πανελλήνιο χαρακτήρα, ξεχωρίζουν οι αγώνες προς τιμήν της Ήρας στο Άργος και τα Παναθήναια. Οι τελευταίοι συμπεριελάμβαναν και έναν ασυνήθιστο αγώνα, τον αποβατικό, όπου ένοπλοι αθλητές έπρεπε να κατέβουν και να ανέβουν σε άρμα εν κινήσει. Το ίδιο αγώνισμα υπήρχε και στα Αμφιαράεια του Ωρωπού, ενώ στα Κάρνεια της Σπάρτης κυριαρχούσε ο αγώνας δρόμου. Άλλες τοπικές διοργανώσεις ήταν τα Υακίνθια στις Αμύκλες και οι αγώνες προς τιμήν του Ηρακλή στη Θήβα, του Ήλιου στη Ρόδο και του Πρωτεσίλαου στη Λοκρίδα.