Oι αλλαγές που συντελέστηκαν στο βυζαντινό κράτος και η άμεση επαφή των Βυζαντινών με τους δυτικούς στα χρόνια των Κομνηνών και των Αγγέλων επηρέασαν την πνευματική κίνηση της εποχής. Στο χώρο του δικαίου δεν πραγματοποιήθηκαν ριζικές αλλαγές, η λογοτεχνία όμως γνώρισε σημαντική ανάπτυξη. Στα εκκλησιαστικά κυρίως έργα άρχισε να εμφανίζεται το αντιδυτικό πνεύμα, ενώ η καταπολέμηση των αιρέσεων και κυρίως του Βογομιλισμού απασχόλησε τους θεολόγους της περιόδου. Η αναγέννηση των Μακεδόνων άφησε τη σφραγίδα της στους τομείς της φιλολογίας, της φιλοσοφίας, των φυσικών επιστημών και της παιδείας, όπου η πρωτότυπη δραστηριότητα συνεχίστηκε, όχι όμως με την ίδια ορμή όπως πριν. Ο Ευστάθιος, μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ο Ιωάννης Ιταλός, η 'Aννα Κομνηνή και ο Ιωάννης Τζέτζης, όλοι δημιουργικοί σε περισσότερους από έναν τομείς των γραμμάτων, ήταν οι κυριότερες προσωπικότητες που αναδείχθηκαν στην πνευματική ζωή της αυτοκρατορίας.