 |
| Για κανένα άλλο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας δεν έχουν γραφτεί τόσα
πολλά και αντιφατικά όσα για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ήδη από την αρχαιότητα
υπήρχαν πολλές διαφωνίες με πρώτη και σημαντικότερη την πατρότητα των δύο
επών και το πρόσωπο του Ομήρου. Αν και για τους αρχαίους Έλληνες δεν υπήρχε
αμφιβολία ότι ο Όμηρος ήταν υπαρκτό πρόσωπο, οι απόψεις διίσταντο για την
εποχή που έζησε, τον τόπο καταγωγής του και το μέρος των επών
που πραγματικά συνέθεσε ο ίδιος. Ο Ηρόδοτος πίστευε ότι ο Όμηρος έζησε περίπου
τετρακόσια χρόνια πριν από εκείνον, στα τέλη δηλαδή του 9ου αιώνα π.Χ. Είναι
γνωστό επίσης το επίγραμμα σύμφωνα με το οποίο επτά πόλεις διεκδικούσαν
την καταγωγή του Ομήρου: "Σμύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, 'Aργος, Αθήναι".
Η αρχικά αιολική Σμύρνη -που στη συνέχεια εξιωνίστηκε- και η Χίος διατηρούν
ακόμα και σήμερα τους περισσότερους υποστηρικτές. |
 Ήδη
από την αρχαιότητα είχε διατυπωθεί η άποψη ότι τα δύο έπη αποτελούν έργα
διαφορετικών ποιητών. Οι λεγόμενοι Χωρίζοντες, θεωρούσαν γνήσιο έργο του
Ομήρου μόνο την Ιλιάδα. Την άποψη αυτή υποστήριξαν και αρκετοί λόγιοι του
19ου αιώνα. Ωστόσο, οι σύγχρονες έρευνες τείνουν εκ νέου να τονίσουν τα
κοινά τους στοιχεία και οι περισσότερες διαφορές δικαιολογούνται από το
διαφορετικό θέμα των δύο επών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι υφολογικές
και γλωσσικές διαφορές μπορούν άνετα να ερμηνευθούν ως εξέλιξη της τεχνοτροπίας
του ίδιου ποιητή. Η Ιλιάδα θα ήταν το νεανικό έργο του -και για αυτό περισσότερο
συντηρητικό και σύμφωνο με την παραδοσιακή ηρωική ποίηση- ενώ η νεοτεριστική
και πιο εκλεπτυσμένη Οδύσσεια θα συντάχτηκε προς το τέλος της ζωής του.
|
| Η συζήτηση γύρω από τα έπη και τον Όμηρο αναζωπυρώθηκε μετά την Αναγέννηση
στη Δύση και κορυφώθηκε στο β' μισό του 19ου και στο α' μισό του 20ού αιώνα.
Η αντιπαράθεση πήρε τέτοιες διαστάσεις, ώστε η έκφραση ομηρικό ζήτημα
κατέληξε να σημαίνει τη μακροχρόνια και αδιέξοδη διαμάχη. Η νεότερη έρευνα
κατέδειξε την ανάγκη συνεξέτασης μίας σειράς άλλων παραμέτρων με τις οποίες
συνδέεται η επική ποίηση. Τέτοιοι είναι για παράδειγμα οι κοινωνικοί θεσμοί
που κατέστησαν δυνατή τη δημιουργία και τη διατήρηση των ομηρικών επών.
Πρόσφατες μελέτες τονίζουν τον πανελλήνιο χαρακτήρα των ποιημάτων, τα οποία
θα μπορούσαν να προορίζονται μόνο για το κοινό που συνέρεε από όλη την Ελλάδα
στις μεγάλες γιορτές όπως της Ολυμπίας. |
 Ένα
άλλο στοιχείο που αναμφίβολα συνέβαλε στην παγίωση της μορφής των επών και
στη διατήρησή τους ήταν η χρήση της γραφής. Με τη βοήθειά της ένας χαρισματικός
ποιητής κατάφερε να οργανώσει το πλούσιο υλικό της προγενέστερης επικής
παράδοσης. Υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις για την περίοδο που συνέβη
αυτό. Σύμφωνα με την πρώτη, ο Όμηρος έζησε την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε
η γραφή -γύρω στο 800 π.Χ.- και όντας ο ίδιος αγράμματος υπαγόρευσε τα έργα
του σε κάποιον που γνώριζε γραφή. Σύμφωνα με τη δεύτερη, η μορφή των ποιημάτων
που έφτασε ως εμάς διαμορφώθηκε γύρω στο 700 π.Χ. και άρα ο ποιητής που
ενοποίησε τα διάφορα προφορικά έπη ήταν σύγχρονος του Ησιόδου. |
| Τα τελευταία χρόνια βρίσκονται υπό εξέλιξη μελέτες για την ανάπτυξη μνημοτεχνικών
μεθόδων που συνδέουν στενά τη μορφή με το περιεχόμενο των επών. Η έκβασή
τους -ακόμα αβέβαιη- μπορεί να αποβεί καθοριστική για τις αντιλήψεις σχετικά
με την προφορική παράδοση και την ατομική λογοτεχνική δημιουργία. |