Tο δόγμα του λεγόμενου "κύκλου της δικαιοσύνης", το οποίο κατείχε κεντρική θέση στην παραδοσιακή πολιτική φιλοσοφία των Oθωμανών, συνόψιζε επιγραμματικά τις σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης στην Aυτοκρατορία με τον εξής τρόπο: η ευμάρεια του κράτους εξαρτιόταν από την ικανότητα των υπηκόων, των ραγιάδων (reaya). να καταβάλουν τους οφειλόμενους φόρους, οι οποίοι αναδιανέμονταν από το σουλτάνο στους αξιωματούχους που επάνδρωναν την κρατική μηχανή και το στρατό. Η ευμάρεια των υπηκόων εξαρτόταν από την απονομή της δικαιοσύνης, που στην προκειμένη περίπτωση σήμαινε την απαλλαγή τους από τυχόν αυθαιρεσίες (ζουλούμ-zulum) των αξιωματούχων, κυρίως προσπάθειες υφαρπαγής του γεωργικού υπερπροϊόντος. Tο δικαίωμα και την υποχρέωση εφαρμογής της δικαιοσύνης είχε ο σουλτάνος, ο οποίος ως εγγυητής του συστήματος και μόνος κάτοχος αναπαλλοτρίωτου δικαιώματος επί των προσόδων όφειλε να παρεμβαίνει και να αποκαθιστά κάθε διατάραξη της ισορροπίας, φροντίζοντας για τη δίκαιη κατανομή των υποχρεώσεων.

Ο πατριαρχικός ρόλος του σουλτάνου, όπως ορίζονταν από την παραδοσιακή αρχή του "κύκλου της δικαιοσύνης", δεν αναιρέθηκε από τις μεταρρυθμίσεις.

Tο ιδεολογικοποιημένο στατικό αυτό σχήμα, παρότι ερχόταν όλο και περισσότερο σε αντίθεση με τον εκσυγχρονιστικό χαρακτήρα των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ, δεν εγκαταλείφτηκε στην πράξη, μια που η νομιμότητά του είχε ταυτιστεί με την ίδια την οθωμανική κρατική ύπαρξη και το σουλτανικό θεσμό. Έτσι, η Aυτοκρατορία το 19ο αιώνα ταλαντευόταν επικίνδυνα ανάμεσα στην παραδοσιακή πολιτική ιδεολογία και στο πρότυπο ενός μοντέρνου κράτους με αρχές ισοπολιτείας, ισονομίας και αντιπροσώπευσης. Tις αντιφάσεις που πήγαζαν από αυτή την επισφαλή ισορροπία προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν ποικίλες κοινωνικές ομάδες, κυρίως οι αγρότες, για να υπερασπίσουν τα κεκτημένα τους δικαιώματα ή να επιτύχουν την πραγματοποίηση των προσδοκιών τους, ζητώντας από το σουλτάνο να ανταποκριθεί στα αιτήματα των υπηκόων του και να εξαλείψει κατά το πατριαρχικό πρότυπο του "κύκλου της δικαιοσύνης" τα εκάστοτε κακώς κείμενα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η συλλογική δράση είχε τη μορφή του παράπονου των παιδιών-υπηκόων προς τον πατέρα-σουλτάνο, εντασσόταν στο πλαίσιο συμπεριφοράς του "κύκλου της Δικαιοσύνης" και αντλούσε από αυτόν τη νομιμοποίησή της.