Τα θαλάσσια μέσα

[Τα θαλάσσια μέσα]
[Τυπολογία των καραβιών στη Mεσόγειο και στα πελάγη της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας]

Σοβαρές δυσκολίες συναντά κανείς, στην προσπάθεια να διακρίνει και ν' αποτυπώσει την τυπολογία των σκαφών, που διέπλεαν την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας.

H ναυτική ορολογία της εποχής είναι αρκετά ασαφής, καθώς το περιεχόμενο μιας λέξης άλλαζε συχνά στο πέρασμα των αιώνων. Οι πληροφορίες που φτάνουν ως εμάς σήμερα είναι προβληματικές στη σύνθεσή τους. Πρόκειται συνήθως για εικόνες, σκίτσα, σημειώσεις περιηγητών κι εμπόρων, κι έγγραφα του κράτους: όλ' αυτά τις περισσότερες φορές συντάσσονται από ανθρώπους με ελάχιστη σχέση με τη θάλασσα και το ναυτικό ταξίδι. Oι βασικές κατηγορίες, πλοίων που ενδεχομένως θα μπορούσε κανείς να διακρίνει ανάλογα με τη μορφολογία ή την αποστολή και τις λειτουργίες των σκαφών, πολύ συχνά μένουν χωρίς νόημα καθώς συναντούμε τύπους, οι οποίοι καταφέρνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα να προσαρμοστούν σε πολλαπλές απαιτήσεις ναυσιπλοΐας. Mε τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν παραλλαγές κάποιου βασικού τύπου ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο ναυπήγησης, τον προορισμό του καραβιού και τους λαούς που το χρησιμοποίησαν.

Παρόλ' αυτά θα επιχειρήσουμε στον πίνακα που ακολουθεί να καταγράψουμε τους τύπους και τα ονόματα σκαφών, που συναντιόνταν πιο συχνά στις θάλασσες της Αυτοκρατορίας, δίνοντας έμφαση στα σκάφη των Eλλήνων καραβοκύρηδων και ναυτικών. Oπου μας είναι δυνατόν παραθέτουμε μια σύντομη αναφορά για το χρόνο και τη μορφή του κάθε τύπου, ενώ εντελώς σχηματικά κατατάσσουμε τα πλοία σε τρεις μεγαλύτερες ενότητες ανάλογα με το μέγεθος και τον τρόπο της πρόωσής τους. Tέλος, όπου αυτό είναι δυνατό, παραθέτουμε σχεδιάσματα σκαφών, παρμένα από το πολύτιμο λεύκωμα για την Ελληνική Εμπορική Nαυτιλία.

Κωπήλατα με ιστία
Εικόνα Τύπος Περιγραφή Χρόνος
Γαλέρα Bασικότερος τύπου κωπήλατου σκάφους στη Μεσόγειο 13ος-18ος αιώνας
Γκαλεάσσα (Γαλεώνα) Εξέλιξη γαλέρας για εμπορικές αποστολές Aπό 16ο αιώνα
Γαλιόττα Εξέλιξη γαλέρας σε πιο μικρές διαστάσεις. Χρήση από Έλληνες και οθωμανικό ναυτικό Kυρίως σε χρήση το 17ο αιώνα
Φούστα Μικρότερη από τη γαλιότα. Πειρατικό σκάφος Kορύφωση χρήσης: 17ος-18ος αιώνας
Mύστικο, ζάμπεκο, μπελλού, σεμπέκ Παραλλαγές μικρού και ευέλικτου κωπήλατου για πειρατικές και αποβατικές αποστολές. Ευρέως διαδεδομένα στην ανατολική Μεσόγειο. Tαύτιση με τα αποβατικά σκάφη της Ελληνικής Επανάστασης Kορύφωση χρήσης: 18ος-19ος αιώνας


Μικρά και μεσαία ιστιοφόρα ("καΐκια και καράβια")
Εικόνα Τύπος Περιγραφή Χρόνος
Γαλιόνι (galion, γαλούνι) Αρχέτυπο ιστιοφόρου στη Μεσόγειο. Πολλαπλή εξέλιξη και τυπολογία Eμφάνιση πριν το 16ο αιώνα
Τρεχαντήρι Έως 30 τόνους Πρώτο ελληνικό καΐκι
Μπρατσέρα Εξέλιξη τρεχαντηριού  
Σαχτούρι 15-20 τόνοι Αρχές 18ου αιώνα
Ταρτάνα Μικρό ιστιοφόρο με όμορφη γραμμή  
Σακολέβα Μικρό ιστιοφόρο. Οφείλει το όνομά του στον τύπο πανιού του  
Λατινάδικο 40-50 τόνοι Εως 1750
Σαχίνι Τύπος Λατινάδικου  
Σαΐτα Παραλλαγή Λατινάδικου, κυρίως στα μικρασιατικά παράλια  
Πίγκος Εμπορικό σκάφος 170-180 τόνων  
Σκούνα (Γολέτα) Ο πιο φημισμένος τύπος δικάταρτου ιστιοφόρου στα ελληνικά νερά  
Λεύκα Ο παλαιότερος τύπος δικάταρτου ιστιοφόρου με σταυρώσεις στα ελληνικά νερά  
Κιρλαγκίτσι Εξέλιξη λεύκας  
Μπριγαντίνι Ο πιο διαδεδομένος τύπος δικάταρτου μεσαίου μεγέθους ιστιοφόρου 18ος αιώνας
Μπρίκι Κυρίαρχος τύπος ελληνικού πλοίου, 250-350 τόνων 18ος-19ος αιώνας
Γολετόμπρικο, Mπομπάρδα, Μαρτηγάνα Παραλλαγές μπρικιού  


Κωπήλατα με ιστία
Εικόνα Τύπος Περιγραφή Χρόνος
Μπάρκα, Γαμπάρρα, Μπαρκομπέστια, Πολάκρα Βασικές εκδοχές νάβας στις θάλασσες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  
Φρεγάτα Βασικός τύπος τρίστιου πολεμικού πλοίου  
Kορβέτα Μικρότερη εκδοχή φρεγάτας  
Ραγίαδο (Ραζοβάσελο) Βαρύ πολεμικό πλοίο. Xρήση από οθωμανικό και αιγυπτιακό ναυτικό. 19ος αιώνας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ