|
Τα
Ολύμπια του Ζάππα
Με επιστολή του προς το βασιλιά της Ελλάδας ο Ευαγγέλης Ζάππας,
ένας εύπορος Έλληνας εγκατεστημένος στο Βουκουρέστι, πρόσφερε
τα χρήματα για την ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων. Δεν ήταν
η  πρώτη
φορά που εμφανιζόταν η ιδέα αυτή. Είχε προηγηθεί το αίτημα
του Αλέξανδρου Σούτσου (1834) και η προσπάθεια του δήμου Λετρινών
(1838), ενώ στην Αγγλία ο William Brooks διοργάνωνε ήδη από
το 1850 τη δική του εκδοχή Ολυμπιακών Αγώνων. Η πρόθεση του
Ζάππα ήταν να χρηματοδοτήσει ένα καθαρά αθλητικό γεγονός,
ωστόσο την εποχή εκείνη ο αθλητισμός συνιστούσε μια δραστηριότητα
άγνωστη στην αθηναϊκή πρωτεύουσα και γενικότερα στην ελληνική
κοινωνία. Δεν υπήρχαν γυμναστήρια, αθλητικοί σύλλογοι, ιδιωτικοί
ή πανεπιστημιακοί, ενώ η γυμναστική προσφερόταν μόνο στις
στρατιωτικές σχολές ως απαραίτητο στοιχείο για την εκπαίδευση
των στρατιωτικών.
Έτσι, μετά από εισηγήσεις μελών της κυβέρνησης αποφασίστηκε
η διοργάνωση αγροτικής και βιομηχανικής έκθεσης στην οποία
θα εντάσσονταν και αθλητικοί αγώνες με την ονομασία Ολύμπια.
Ο Ζάππας δέχτηκε την πρόταση και το 1859 δημοσιεύθηκε ο κανονισμός
των αγώνων, τα αγωνίσματα και τα βραβεία (χρήματα, δίπλωμα,
κλαδί ελιάς). Εξαιτίας της έλλειψης γυμναστηρίου, οι αγώνες
έγιναν στην πλατεία Λουδοβίκου (μετέπειτα Ομόνοια) στις 15
Νοεμβρίου 1859. Στο πρόγραμμα των αγώνων περιλαμβάνονταν ορισμένα
αρχαιοπρεπή και κάποια αρκετά περίεργα αγωνίσματα, όπως ο
ακοντισμός προς ορισμένο στόχο, η αναρρίχηση σε ιστό αλειμμένο
με σαπούνι κτλ. Αυτά τα αγωνίσματα ήταν και τα πλέον δημοφιλή
σε ένα πολυπληθές αλλά αθλητικά απαίδευτο κοινό. Τα πρώτα
Ολύμπια θύμιζαν περισσότερο ακροβατικά δρώμενα και άλλες παρόμοιες
λαϊκές επιδείξεις σωματικής ρώμης που γίνονταν τις εορτές
και τις αργίες συνήθως σε κάποια πλατεία. Θεατές και αθλητές
μετείχαν σε έναν πολιτισμό διαχείρισης του σώματος αρκετά
διαφορετικό από εκείνον που οργανωνόταν γύρω από τις γυμναστικές
και αθλητικές δραστηριότητες.
Παρ' όλα αυτά ο Ευαγγέλης Ζάππας επαύξησε τη δωρεά του, με
στόχο την κατασκευή εκθεσιακού μεγάρου για την τέλεση της
αγροτικής και βιομηχανικής έκθεσης και γυμναστηρίου για τη
διοργάνωση των αθλητικών αγώνων. Οι πολιτικές ταραχές της
περιόδου 1859-1864 (έξωση Όθωνα, μεσοβασιλεία) δεν έδωσαν
τη δυνατότητα υλοποίησης των αποφάσεων αυτών. Η ομαλοποίηση
της πολιτικής ζωής επανέφερε στο προσκήνιο την προσφορά του
Ζάππα. Έτσι, το 1865 συγκροτήθηκε η Επιτροπή των Ολυμπίων
με στόχο τη διαχείριση του κληροδοτήματος, την ανέγερση του
μεγάρου και του γυμναστηρίου και τη διοργάνωση των αγώνων
κάθε τέσσερα χρόνια. Την εποχή εκείνη στην Αθήνα υπήρχε ένα
μόνο γυμναστήριο, το Δημόσιο, που διευθυνόταν από ένα Γερμανό
γυμναστή και έναν Έλληνα ακροβάτη, τον Τζιώτη. Οι άνθρωποι
αυτοί ανέλαβαν τη διοργάνωση της δεύτερης Ζάππειας Ολυμπιάδας
που έγινε τελικά το 1870, και πάλι το μήνα Νοέμβριο, δίχως
σημαντικές ποιοτικές διαφορές σε σχέση με την πρώτη. Τη φορά
αυτή, ωστόσο, οι αγώνες έγιναν στο πρόχειρα διαμορφωμένο στίβο
του Παναθηναϊκού Σταδίου. Τα τρίτα Ολύμπια έγιναν το 1875.
Υπεύθυνος για την αγωνιστική πλευρά ήταν ο Ιωάννης Φωκιανός,
διευθυντής του Δημόσιου γυμναστηρίου και γυμναστής, θιασώτης
του γερμανικού συστήματος της γυμναστικής. Ο Φωκιανός προσπάθησε
να αλλάξει το πρόγραμμα των αγώνων, περιορίζοντας τα περίεργα
αγωνίσματα των προηγούμενων αγώνων και προσθέτοντας γυμναστικά
αγωνίσματα. Τα τελευταία ωστόσο δεν έγιναν ποτέ, εξαιτίας
της πολύ κακής διοργάνωσης, για την οποία θεωρήθηκε υπεύθυνος.
Η αποτυχία των αγώνων, παρά την προσπάθεια του Φωκιανού να
τους "γυμναστικοποιήσει", συνδέεται με την ανυπαρξία
αθλητικής κίνησης στην Αθήνα και με την έλλειψη αθλητικών
υποδομών. Στα επόμενα χρόνια η επιτροπή που χειριζόταν το
κληροδότημα του Ζάππα επιδόθηκε στην ανοικοδόμηση εκθεσιακού
μεγάρου και γυμναστηρίου.
Πράγματι, το 1878 κατασκευάστηκε το Κεντρικό Γυμναστήριο και
το 1887 ολοκληρώθηκε το Ζάππειο. Την ίδια εποχή δημιουργήθηκε
η πρώτη αθλητική κίνηση, έγιναν οι πρώτες προσπάθειες ίδρυσης
αθλητικών σωματείων και η γυμναστική εισήχθη στην εκπαίδευση
ως υποχρεωτικό μάθημα. Επιπλέον, γύρω από το Φωκιανό δημιουργήθηκε
στο Κεντρικό Γυμναστήριο μια σχετικά σταθερή ομάδα ανθρώπων,
ιδίως φοιτητών, που ασκούνταν τακτικά και αποτέλεσαν τον πρώτο
οργανωμένο αθλητικό πυρήνα στην ελληνική πρωτεύουσα.
Οι εξελίξεις αυτές έθεταν εκ των πραγμάτων την ανάγκη αγωνιστικής
δράσης. Έτσι, με πρωτοβουλία του Φωκιανού και δίχως την οικονομική
ή άλλη υποστήριξη της Επιτροπής των Ολυμπίων, οργανώθηκε η
τέταρτη Ζάππεια Ολυμπιάδα το Μάιο του 1889. Τη φορά αυτή στο
πρόγραμμα των αγώνων περιλήφθησαν αγωνίσματα γυμναστικής,
στίβου και άρσης βαρών, καθώς και επιδείξεις μαθητών. Οι αγώνες
έγιναν στο Κεντρικό Γυμναστήριο και οι αθλητές που έλαβαν
μέρος προέρχονταν από τους θαμώνες του Κεντρικού.
Τα τέταρτα Ολύμπια (1889) μπορούν να θεωρηθούν οι πρώτοι αθλητικοί
αγώνες που έγιναν στην Ελλάδα, ως το σημείο τομής, το πέρασμα
δηλαδή από τον "ακροβατικό" στο γυμναστικό αθλητισμό.
Ωστόσο, ήταν και τα τελευταία της σειράς των Ζαππείων. Τα
προβλήματα ρευστοποίησης και μεταφοράς της περιουσίας του
Ζάππα στην Ελλάδα δεν επέτρεψαν τη συνέχιση του θεσμού, σε
μια εποχή μάλιστα που η αθλητική κίνηση ήταν μια περιορισμένη
αλλά δυναμική πραγματικότητα για τα μεσαία και τα ανώτερα
στρώματα της αθηναϊκής κοινωνίας. Έτσι, το τέλος του θεσμού
δε σήμανε και το τέλος της αθλητικής δράσης, αλλά αντίθετα
τις απαρχές της. Τη σκυτάλη στην οργάνωση των αθλητικών αγώνων
πήραν, μέσω του Φωκιανού, τα αθλητικά σωματεία που ιδρύθηκαν
στις αρχές της δεκαετίας του 1890.
|
