Η γεωγραφία του ελληνικού αθλητισμού
Η δημιουργία των πρώτων ελληνικών αθλητικών σωματείων ανταποκρίθηκε στη δυναμική διάδοση του αθλητισμού, ιδίως στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, στο β' μισό του 19ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό λάμβαναν χώρα οι πρωταρχικές διεργασίες διαμόρφωσης των ελληνικών αθλητικών θεσμών σε πόλεις όπως η Αθήνα, η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, η Λεμεσός, η Πάτρα και η Κέρκυρα. Οι πόλεις αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως οι γενέθλιοι τόποι του ελληνικού αθλητισμού και συστήνουν μια ιδιόμορφη αθλητική γεωγραφία που δεν ορίζεται από τα τότε σύνορα του ελληνικού κράτους. Έτσι, το 1873 ιδρύθηκε ο Μίλων στην Αλεξάνδρεια και το 1877 ο Ερμής στην Κωνσταντινούπολη. Το 1882 συγκροτήθηκε ο Αθηναϊκός Γυμναστικός Σύλλογος που φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος σύλλογος που ανέπτυξε αθλητική δράση στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, ενώ το 1885 δημιουργήθηκε ο Αθλητικός Σύλλογος Αθηνών. Οι σύλλογοι αυτοί ασχολούνταν αποκλειστικά με την καλλιέργεια γυμναστικών αγωνισμάτων ενώ η δράση τους ήταν πολύ περιορισμένη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 έκαναν την εμφάνισή τους αθλητικά σωματεία που, εκτός από τη γυμναστική, ασχολούνταν και με αγωνίσματα στίβου. Το 1890 ιδρύθηκε ο Ορφέας στη Σμύρνη και ο Πανελλήνιος στην Αθήνα, το 1891 ο Παναχαϊκός στην Πάτρα, το 1892 η Ολύμπια στη Λεμεσό, το 1893 ο Κερκυραϊκός, ο Απόλλωνας Σμύρνης και ο Εθνικός Γ.Σ. στην Αθήνα, ενώ το 1894 ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Σμύρνης, ο Πειραϊκός Σύνδεσμος και η Γυμναστική Εταιρεία Πάτρας. Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και άλλα αθλήματα, όπως η κωπηλασία (1885, Όμιλος Ερετών Φαλήρου), η αντισφαίριση (1895, Lawn Tennis Club) και το κρίκετ (1893, Κερκυραϊκός).
Η ανάθεση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων επιτάχυνε ακόμη περισσότερο τις διεργασίες διαμόρφωσης των ελληνικών αθλητικών θεσμών και πολλαπλασίασε τους αθλητικούς συλλόγους. Δεν είναι τυχαίο ότι από τα περίπου 50 αθλητικά σωματεία που φαίνονταν να λειτουργούν στα τέλη του 1896 (σε 52 σωματεία απευθύνθηκε ο Σπυρίδων Λάμπρος όταν ανέλαβε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του ΣΕΑΓΣ), τα 30 ιδρύθηκαν τη χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων. Μερικούς μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1897, 28 σύλλογοι αποτελούσαν τα ιδρυτικά μέλη του ΣΕΑΓΣ. Από αυτούς, 5 ήταν από την Αθήνα και τον Πειραιά, 20 από επαρχιακές πόλεις του ελληνικού κράτους, ενώ 3 ακόμη δραστηριοποιούνταν εκτός των ελληνικών συνόρων: στη Μικρά Ασία (Σμύρνη) και στην Κύπρο (Λευκωσία, Λεμεσός).
Στα επόμενα χρόνια σε ολοένα και περισσότερες πόλεις εκτός του ελληνικού κράτους δημιουργήθηκαν αθλητικοί σύλλογοι και αναπτύχθηκε αθλητική δράση. Το 1910 από τα 44 σωματεία που απάρτιζαν το ΣΕΑΓΣ τα 20 δραστηριοποιούνταν εκτός του ελληνικού κράτους, σε πόλεις με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς που διαβιούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (π.χ. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη), στην Αίγυπτο (Αλεξάνδρεια, Κάιρο), στην Κύπρο και αλλού. Οι πλέον δραστήριοι από τους συλλόγους αυτούς διοργάνωσαν τους δικούς τους αθλητικούς αγώνες. Οι Πανιώνιοι στη Σμύρνη, τα Παγκύπρια στην Κύπρο και οι "Πανελλήνιοι" αγώνες που διοργάνωνε ο Όμιλος Φιλάθλων Αλεξάνδρειας αποτέλεσαν μαζί με τους Πανελληνίους τους σημαντικότερους αγώνες στο χώρο του ελληνικού αθλητισμού. Οι αγώνες αυτοί ήταν μια ευκαιρία συνάντησης μεταξύ των "απανταχού" ελληνικών σωματείων και γίνονταν συχνά η αφορμή εκδηλώσεων αλυτρωτικού χαρακτήρα.
Η ραγδαία αλλαγή των συνόρων τη δεκαετία 1912-1922 και η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος της συντριπτικής πλειονότητας των Ελλήνων που διαβιούσαν στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, μέσω της επέκτασης των συνόρων και εξαιτίας της ανταλλαγής πληθυσμών, επηρέασε ριζικά τη γεωγραφία του ελληνικού αθλητισμού. Στις επόμενες δεκαετίες η σταδιακή συρρίκνωση των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο και την Κωνσταντινούπολη θα εκμηδενίσει τη δράση των ελληνικών αθλητικών συλλόγων στις πόλεις αυτές, καθιστώντας την Αθήνα το κατεξοχήν κέντρο ανάπτυξης του ελληνικού αθλητισμού. Η δυναμική σύμπτωσης των ορίων του ελληνικού αθλητισμού με τα σύνορα του ελληνικού κράτους θα ολοκληρωθεί τη δεκαετία του 1980, περίπου έναν αιώνα μετά την ίδρυση των πρώτων ελληνικών αθλητικών συλλόγων, με τη δημιουργία ανεξάρτητης αθλητικής ομοσπονδίας στην Κύπρο.

 

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαιότητα:
Από την Αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα του 1896