του Γιάννη Ριζόπουλου

Η μεγάλη παραγωγή του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για την Αρχαία Αγορά της Αθήνας, με την οποία εγκαινιάστηκε το νέο θέατρο Εικονικής Πραγματικότητας στον Ελληνικό Κόσμο της οδού Πειραιώς, αλλά και η πολυμεσική έκθεση που τη συνοδεύει, δημιουργούν νέα δεδομένα στη χρήση της τεχνολογίας για εκπαιδευτικούς σκοπούς, ενώ παράλληλα συντηρούν και αναδεικνύουν την ιστορική μνήμη.

Τη νύχτα μοιάζει με παράξενο διαστημόπλοιο, που προσγειώθηκε ολόφωτο στην οδό Πειραιώς, ή σαν ουράνιο σώμα που στροβιλίζεται, με μια χαρακτηριστική μπλε ρίγα να ελίσσεται στο πλευρό του και να εντυπωσιάζει τους περαστικούς. Όμως, είναι κυρίως την ημέρα που χτυπάει η καρδιά της Θόλου, του νέου αποκτήματος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού που εγκαινιάσθηκε πριν από λίγους μήνες...

Τότε είναι που εκατοντάδες μαθητούδια «καταλαμβάνουν» κατά κύματα το θέατρο Εικονικής Πραγματικότητας, το οποίο φιλοξενείται στο εσωτερικό της!

Τέταρτος στη σειρά (μετά την «Κιβωτό», τη «Μαγική Οθόνη» και τον «Εικονικό Κινηματογράφο») χώρος προβολών Εικονικής Πραγματικότητας, η ημισφαιρική «Θόλος» αναβαθμίζει ακόμα περισσότερο το «πάντρεμα» πολιτισμού, γνώσης και τεχνολογίας που έχει επιλέξει το ΙΜΕ ως προσέγγιση για να επιτύχει τους στόχους του.

Μάλιστα, το 1998 όταν ξεκίνησε η λειτουργία του μικρού αρχικά, αλλά συνεχώς επεκτεινόμενου έκτοτε «Ελληνικού Κόσμου», του Πολιτιστικού Κέντρου του ΙΜΕ στην οδό Πειραιώς- η Εικονική Πραγματικότητα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά παγκοσμίως αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς - ψυχαγωγικούς σκοπούς (κι όχι για ιατρικούς, στρατιωτικούς ή επιχειρηματικούς, όπως γινόταν ως τότε), με αποδέκτες μικρούς και μεγάλους.

Η Μίλητος, η αρχαία Ολυμπία, η Αθήνα και τα Παναθήναια, το Βυζάντιο, αλλά και τα αρχαία ελληνικά μαθηματικά, η αγγειοπλαστική και τόσα άλλα θέματα που μέχρι σήμερα παρακολούθησαν χιλιάδες επισκέπτες, έχουν δώσει πια τη θέση τους σε μια «μεγάλη παραγωγή» του ΙΜΕ, με θέμα την αγορά της αρχαίας Αθήνας.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια τριλογία, καθώς στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν ολοκληρωμένα και επιστημονικά τεκμηριωμένα την Αρχαία Αγορά- οι επιστήμονες και οι ερευνητές του Ιδρύματος επέλεξαν την ανάπτυξη του θέματος σε τρεις διαφορετικές περιηγήσεις, διάρκειας 20-50 λεπτών η κάθε μια, με τίτλους «Διαδραστική περιήγηση στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών», «Δρώμενο στην Αρχαία Αγορά» και «Η Αθηνά στην Αρχαία Αγορά».

Η Θόλος, το νεότερο απόκτημα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, έχει ενταχθεί πια λειτουργικά και αισθητικά στον Ελληνικό Κόσμο της οδού Πειραιώς και προσφέρει με το διαδραστικό πρόγραμμά της για την αγορά της αρχαίας Αθήνας μια διαφορετική προσέγγιση στην εκπαιδευτική διαδικασία

«Κλειδί» η διαδραστικότητα

Η Θόλος μπορεί να φιλοξενήσει 132 άτομα και το ημισφαιρικό σχήμα της επιφάνειας προβολής θυμίζει τη γνώριμη μορφή των πλανηταρίων. Όμως, αυτό είναι το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους, καθώς στα πλανητάρια δεν υπάρχει δυνατότητα επέμβασης στην προβολή, ενώ στη Θόλο αυτή είναι διαδραστική ελέγχεται, δηλαδή, από τους θεατές με τη βοήθεια των πλήκτρων και του χειριστηρίου που διαθέτει κάθε κάθισμα.

Αυτό ακριβώς της προσδίδει μοναδικά χαρακτηριστικά: αμεσότητα, ευελιξία, πρωτοτυπία και προφανώς- ζωντάνια, ενισχύοντας τη μοναδική εμπειρία της «εμβύθισης» (όπως αποδίδεται στα ελληνικά ο αγγλικός όρος immersion) των θεατών...

Η σημαντική αυτή διαφορά προκύπτει από το γεγονός ότι ο βασικός μηχανισμός δημιουργίας και προβολής στην ψηφιακή Θόλο είναι οι πανίσχυρες συστοιχίες ηλεκτρονικών υπολογιστών, κάτω ακριβώς από την αίθουσα, οι οποίες δημιουργούν τις προβαλλόμενες από 12 υπερσύγχρονα προβολικά συστήματα εικόνες σε πραγματικό χρόνο, χρησιμοποιώντας οπτικοποιημένη πληροφορία που έχει ήδη παραχθεί από το ΙΜΕ.

Έτσι, οι θεατές έχουν στη διάθεσή τους θεωρητικά άπειρα εναλλακτικά σενάρια περιηγήσεων, βασισμένα στο ίδιο εικονικό μοντέλο, τα οποία εξελίσσονται τη στιγμή της περιήγησης εκείνοι καθορίζουν τη συνέχεια της πλοήγησης. Το μοντέλο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί κι από δημιουργούς ή παραγωγούς για πλήθος άλλων σκοπών και εφαρμογών, καθώς έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει και να προβάλει στον τρισδιάστατο χώρο κάθε είδους ψηφιακό περιεχόμενο: από βίντεο και προ-επεξεργασμένες ψηφιακές προβολές ως ιστοσελίδες από το Διαδίκτυο.

Οι θεατές μπορούν να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα είτε με «γυμνό» μάτι είτε φορώντας ειδικά στερεοσκοπικά γυαλιά. Και στις δυο περιπτώσεις, η εικόνα έχει βάθος, μόνο που στη δεύτερη αυτό είναι μεγαλύτερο και η αίσθηση της εμβύθισης πολύ πιο δυνατή.

Η περιήγηση στην αγορά της αρχαίας Αθήνας γίνεται σήμερα χωρίς γυαλιά (όπως μας είπε ο διευθύνων σύμβουλος του ΙΜΕ, Δημ. Εφραίμογλου, θα χρησιμοποιηθούν σε επόμενη παράσταση), όμως η αίσθηση της παρουσίας «εκεί», είναι έντονη. Αλλωστε, πριν από την είσοδό τους στην αίθουσα, οι θεατές περνούν από το στάδιο της «μύησης», που συμβάλλει στην τελική εντύπωση... σ' ένα ημι-σκότεινο χώρο παρακολουθούν για 5-10 λεπτά μια πολυμεσική ενημερωτκή προβολή, σε πολλαπλές οθόνες, για να συνηθίσουν τα μάτια τους στο σκοτεινό περιβάλλον της Θόλου.

Περιήγηση στην έκθεση

Η παράσταση Εικονικής Πραγματικότητας συμπληρώνεται εννοιολογικά (και εκπαιδευτικά) από την έκθεση «Συνάντηση στην Αρχαία Αγορά», η οποία αναπαριστά την κοινωνική, πολιτική και πνευματική ζωή της Αθήνας, την εποχή που διαμορφώθηκε το συγκρότημα της Αγοράς. Ο επισκέπτης περνάει από το παρόν, την Πλάκα και το Μοναστηράκι με τα νεοκλασικά και τα δρομάκια τους, στο παρελθόν τα αρχαία απομεινάρια ζουν δίπλα μας, προβάλλουν χάρη στην ανασκαφική δραστηριότητα που συνεχίζεται επί δεκαετίες κι αποκτούν υπόσταση μέσα από ένα συνδυασμό ήχου και εικόνας.

Ο χρόνος αναφοράς είναι ο 5ος, ο 4ος και ο 3ος αιώνας πΧ, η ακμή της αρχαίας Αθήνας, όταν διαμορφώθηκαν μεν τα κτήρια, αλλά ταυτόχρονα οι ιδέες και οι θεσμοί, οι ίδιοι από τους οποίους γεννήθηκαν οι αξίες που «μετράνε» έκτοτε στη ζωή μας: δικαιοσύνη, παιδεία, ισονομία, ελευθερία του λόγου, κοινωνικότητα, συμμετοχή στα κοινά παρουσιάζονται με φυσικά εκθέματα (αντίγραφα αντικειμένων, μακέτες, κείμενα), παραδείγματα και τρόπους άσκησής τους, σε τέσσερις ενότητες:

• Διαμόρφωση της κοινής ταυτότητας των Αθηναίων
• Ελευθερία του λόγου και άσκηση της ρητορικής και της φιλοσοφίας
• Πολιτειακοί θεσμοί που σχετίστηκαν με την Αγορά
• Απονομή δικαιοσύνης στο χώρο της Αγοράς

Στις ενότητες αυτές είναι έντονος ο διαδραστικός χαρακτήρας, προς μεγάλη χαρά των νεαρών σε ηλικία επισκεπτών: από το «παιχνίδι» του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, όπου βλέπουν αν θα μπορούσαν να εκλεγούν βουλευτές στην αρχαία Αθήνα, ως την αγόρευση στο Βήμα, με πραγματική χρονομέτρηση από κλεψύδρα και δυνατότητα καταγραφής του λόγου τους.

Κοινός παρονομαστής και συνδετικός κρίκος με το σήμερα, ένα «βιντεο-έκθεμα» παραγωγής του ΙΜΕ, στο οποίο γνωστές προσωπικότητες της χώρας εκφράζουν τις απόψεις τους σ' αυτά τα αιώνια ζητήματα.

Ένα βήμα πριν από την έξοδο, αναδεικνύεται η σημερινή μετεξέλιξη των θεσμών που επινοήθηκαν και λειτούργησαν τότε, στο πλαίσιο της Αρχαίας Αγοράς, στις πόλεις του νεότερου κόσμου και η πρόσληψή τους από την κοινωνία μας. Και βέβαια, δεν λείπει η παραπομπή στη σημαντικότερη όπως πολλοί λένε- έκφανση δημοκρατίας στην εποχή μας, το Διαδίκτυο. Ο επισκέπτης μπορεί να στείλει στην προσωπική του ηλεκτρονική διεύθυνση στοιχεία από την έκθεση, πριν περάσει στη Θόλο για να «ζήσει» λίγα λεπτά στην Αρχαία Αγορά.

Ο χρόνος και το χρήμα ...

Φυσικά, τέτοιου είδους εγχειρήματα κοστίζουν όπως θα περίμενε κανείς- ακριβά σε χρόνο και χρήμα. Η Θόλος στοίχισε περίπου 15 εκατ. €, ενώ κάθε παραγωγή στοιχίζει 2 - 3 εκατομ. €, καθώς όλα γίνονται όπως πρέπει.

Δεκάδες ειδικοί εργάζονται δυο και τρία χρόνια για τη δημιουργία της, καθώς ο σεβασμός στην ιστορική αλήθεια είναι απόλυτος («αν δεν γνωρίζουμε τη μορφή κάποιου αγάλματος, που ξέρουμε ότι υπήρχε σε κάποιο σημείο, προτιμάμε να μην το δείξουμε» μας τόνισε ο κ. Εφραίμογλου) και δεν επιτρέπονται λάθη. Ευτυχώς και σε αντίθεση μ' ό,τι συνέβαινε σε παλαιότερες προσπάθειες του ΙΜΕ, όταν η χρηματοδότηση επαφίετο στη «φιλοπατρία του Έλληνος»- στην τελευταία ήταν ιδιαίτερα σημαντική η οικονομική συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης της ΕΕ, μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας», αλλά και της Εθνικής Τράπεζας, που στήριξε με τη χορηγία της τις προβολές της «Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας».

Έτσι μπορέσαμε να χαρούμε κι αυτό: την ιστορική μνήμη να συναντά στο ΙΜΕ τη νεότερη ταυτότητα της πόλης, με «κουμπάρο» τις νέες τεχνολογίες. Να ευχηθούμε και εις άλλα;