Το Νεότερον Κράτος: σκέψεις διανοουμένων για το κράτος και την κοινωνία

Tο απόσπασμα που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Eλεύθερον Bήμα στις 4 Nοεμβρίου 1923 και ανήκει στον οικονομολόγο Δημ. Kαλιτσουνάκη. Στις εκτιμήσεις του συγγραφέα, τότε γενικού γραμματέα του υπουργείου Eθνικής Oικονομίας, διαφαίνονται τάσεις "κοινωνικού" κορπορατισμού, σκέψης που αργότερα θα αποκτήσει ιδιαίτερη απήχηση σε κύκλους διανοουμένων τόσο στην Eλλάδα όσο και στην Eυρώπη.
[Παρατίθεται από τον Aντ. Λιάκο στο Eργασία και Πολιτική στην Eλλάδα του Mεσοπολέμου].

«Ο παγκόσμιος πόλεμος [...] επέφερεν [...] εις τον τύπον του νεωτέρου Ευρωπαϊκού Kράτους βαθείας μετατροπάς. Η μπολσεβική επανάστασις, το κατρακύλισμα τριών Αυτοκρατοριών της μέσης και ανατολικής Ευρώπης, εδημιούργησαν νεωτέρους τύπους πολιτευμάτων, προς τους οποίους συγκρινόμενοι όχι οι τύποι των "ελέω Θεού" μοναρχιών, αλλά και αυτοί ακόμα οι τύποι της "δυτικοευρωπαϊκής δημοκρατίας" φαίνονται απαρχαιούμενοι. Το θανάσιμον πλήγμα φέρουν μέσα των και τα δύο υπολειπόμενα μεσογειακά βασίλεια, η Ισπανία και η Ιταλία, διότι δεν κατόρθωσαν ούτε αυτά να λύσουν τελειωτικώς το συνταράσσον σήμερα τα νεώτερα κράτη κοινωνικόν ζήτημα, το ζήτημα του βιομηχανικού εργάτου. Προ των δυσκολιών τούτων, τας οποίας δεν δύνανται να υπερνικήσουν ταύτα, καταφεύγουν εις την δικτατορικήν εξουσίαν του στρατιωτικού κράτους. Δεν έχομεν όμως παραδείγματα εν τη ιστορία κατά τα οποία κοινωνικά ζητήματα να ελύθησαν δια της στρατιωτικής επιβολής. [...] Εις την σημερινήν ιστορικήν στιγμήν, καθήκον των διαχειριζομένων τα κοινά είναι να διακρίνουν τας συγκλονιζούσας το έθνος ψυχικάς δυνάμεις, αι οποίαι προήλθον είτε εξ επιδράσεως εξωτερικής, από τας τρομεράς παγκοσμίους μετετροπάς, είτε και εσωτερικής, από την ανεύθυνον προσωπικήν διαχείρισιν των διαφόρων εξουσιών, είτε τέλος εξ αλληλοσχετισμού αμφοτέρων, να καθοδηγήσουν αυτάς εις την νόμιμον οδόν, να προσδώσουν εις αυτάς κύρος και να τας θέσουν εις εξυπηρέτησιν του νεοσυστηθησομένου τύπου πολιτεύματος. Μόνον δια του τύπου τούτου, δια της χρησιμοποιήσεως δηλαδή της λαϊκής ψυχής και θελήσεως, είναι δυνατόν να θεμελιωθή μετά κύρους η μελλοντική πολιτεία η οποία ασφαλώς θα είναι εις θέσιν διά των πολιτικών και των νεωτέρων οικονομικών κατά επαγγελματικούς κλάδους οργανώσεών της να αντικρύση και το κοινωνικόν ζήτημα. [...] Μου φαίνεται ότι οι πειραματισμοί βελτιώσεως των παλαιοτέρων τύπων δεν έχουν σήμερον πλέον κανένα λόγον. Η αρχαία μορφή του Ευρωπαϊκού Κράτους θνήσκει σήμερον πλέον. Δεν έχομεν ανάγκην να βλέπωμεν περιπαθώς, κατατρυχόμενοι εν τω μεταξύ, προς τα παλαιά. Πρέπει με θάρρος να προχωρήσωμεν προς το νεώτερον πολιτειακόν δημιούργημα».