Άγγελος Σικελιανός
Με καταβολές, λόγω καταγωγής, στα ποιητικά διδάγματα της επτανησιακής σχολής,

ένα βαθύ ασφαλές αίσθημα της λαϊκής γλώσσας, τη γνώση ξένων λογοτεχνιών και ειδικά της ιταλικής, δημιούργησε ένα έργο-πρόταση για τη διαχρονική ελληνική παράδοση ως ιστό της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Η πρώτη του σημαντική ποιητική δημιουργία είναι ο Αλαφροΐσκιωτο (1907), ένα ποίημα όπου υπερχειλίζει η λυρική φωνή και μια ουσιαστική ταύτιση με τη φύση.
Η αναζήτηση της ολότητας, που είναι το κίνητρο της δημιουργίας του, τον οδηγεί στις μυστηριακές θρησκείες, και προπάντων στον ορφισμό, στα αρχαιοελληνικά θρησκευτικά κέντρα (Oλυμπία, Δελφοί, Ελευσίνα), στον οραματισμό ενός καθολικού μύθου που συνδυάζει τις πρωτογονικές μητριαρχικές θρησκείες με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, μαζί και με την ορφική διδασκαλία και τα σύμβολα του χριστιανισμού. Διάχυτο στο έργο του και το ερωτικό στοιχείο, ενταγμένο κι αυτό στη συνολική θεώρηση του κόσμου. Όλα αυτά διαπερνώνται από έναν εντυπωσιακό εγωκεντρισμό και την αντίληψη για την υψηλή αποστολή του ποιητή-προφήτη. Το έργο του Πρόλογος στη Ζωή (1917) θεωρείται το πλέον σημαντικό, όπου ακριβώς συνοψίζεται όλη του η ποιητική.
Η ποιητική παραγωγή του Σικελιανού συνεχίζεται και δίνει μερικά από τα καλύτερα δείγματά της την επόμενη περίοδο, οπότε προβαίνει και στην περίφημη "Δελφική προσπάθεια".

Νίκος Καζαντζάκης
Ιδιόρρυθμη και ξεχωριστή περίπτωση, δύσκολα εντάξιμη στην ιστορία της λογοτεχνίας μας είναι η δημιουργία του Νίκου Καζαντζάκη. Συνομήλικος του Άγγελου Σικελιανού, όπως και του Κώστα Βάρναλη, εμφανίζεται στην αρχή του αιώνα για να δώσει ένα εξαιρετικής ευρύτητας και όγκου έργο που συνεχίζεται ως το θάνατό του, το 1957. Στη διαμόρφωση της ποιητικής του σημαντικό ρόλο έπαιξε η φιλοσοφία του Νίτσε, οι αντιλήψεις του Bergson και η θεωρία του για τη ζωική ορμή (elan vital). Τον διακατέχει μια συνεχής πνευματική ανησυχία και μεταφυσική (ή υπαρξιακή) αγωνία. Από τον "αριστοκρατικό εθνικισμό" του τύπου του Ίωνα Δραγούμη, περνά στις επαναστατικές και κομουνιστικές ιδέες, αποτέλεσμα της παραμονής του στη Γερμανία (1922-23), για να καταλήξει σε έναν ολοκληρωτικό, "ηρωικό μηδενισμό".
Ως το "έργο" του θεωρούσε την Οδύσσεια, ένα ποίημα 33.333 στίχων όπου συνοψιζόταν ολόκληρη η κοσμοθεωρία του. Έγραψε πολλά θεατρικά έργα (τραγωδίες), είδος που έκρινε ο ίδιος ότι του έδινε τη δυνατότητα να εκφραστεί. Τα τελευταία χρόνια στράφηκε προς το μυθιστόρημα, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά(1946), Ο Καπετάν Μιχάλης(1953), Αναφορά στον Γκρέκο (1961) με την πρόθεση να επικοινωνήσει με το πλατύ κοινό.

Κώστας Βάρναλης
Στην αρχή του αιώνα κάνει την εμφάνισή του κι ένας άλλος μεγάλος ποιητής, ο Κώστας Βάρναλης. Ξεκινά με ποιήματα συμβολικά (Κυρήθρες, 1905), ενώ στα αμέσως επόμενα βρίσκουμε έντονα διονυσιακά και μουσικά στοιχεία αλλά και μια επιτυχή διάθεση προς τη σάτιρα. Κατά την παραμονή του στο Παρίσι, στο ιδεολογικό κλίμα του τέλους του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, δέχεται τον διαλεκτικό υλισμό και τη μαρξιστική ιδεολογία. Στα έργα Το Φως που καίει (1922), και Σκλάβοι Πολιορκημένοι (1927) φαίνονται πλέον καθαρά στην καταλυτική αντιμετώπιση των κατεστημένων αξιών οι νέοι προσανατολισμοί του. Τέτοιες προθέσεις ολοκληρώνονται και στα πολύ μεταγενέστερα πεζά του την Αληθινή Απολογία του Σωκράτη (1931) και Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης (1946).
Εξαιρετική αποτέλεσε η συμβολή του στην κριτική. Μέχρι το τέλος της ζωής του εξακολούθησε να παρεμβαίνει στα κοινωνικά και πολιτικά πράγματα με τη δράση του και την ποίησή του, μια ποίηση με περιεχόμενο κοινωνικό με θέμα τις αδικημένες κοινωνικές κατηγορίες και την καταγγελία της ανισότητας, συνεπής στην πολιτική του στράτευση.