H παρακμή των παραδοσιακών ηγετικών ομάδων

ασκέρι (askeri): περιεκτική έννοια, η οποία αρχικά σήμαινε τα μέλη των ηγετικών στρατιωτικών ή θρησκευτικών ομάδων που εξαιρούνταν από κάθε είδους φορολογική υποχρέωση. Συνεκδοχικά σήμαινε τον οθωμανικό στρατό, την τάξη των πολεμιστών.

O 18ος αιώνας υπήρξε μια περίοδος καθοριστική για το μέλλον του κράτους των σουλτάνων. Ύστερα από αιώνες κυριαρχίας, οι ηγετικές ομάδες του οθωμανικού κόσμου έβλεπαν την ισχύ τους να εξασθενεί ολοένα και περισσότερο. Σε μια περίοδο δραματικών αλλαγών για ολόκληρο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο, οι παραδοσιακές αξίες, πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε η επικράτηση της γιγάντιας αυτοκρατορίας, δέχονταν απανωτά χτυπήματα. O πόλεμος, η απαρχή της δύναμης των Oθωμανών αλλά και η αφετηρία της οργάνωσης του κράτους τους, κρινόταν ολοένα και πιο λίγο στα πεδία των μαχών. Στη διάρκεια του αιώνα αυτού, η αυτοκρατορία απειλήθηκε από πολλούς εισβολείς, τους οποίους αντιμετώπισε με σχετική επιτυχία όχι το αποδιοργανωμένο πλέον ασκέρι ή ο στόλος αλλά οι διπλωμάτες από τα γραφεία της Yψηλής Πύλης. H στρατιωτική ιεραρχία, εγκλωβισμένη ανάμεσα στη διαφθορά του Παλατιού και τις πιέσεις της επαρχιακής μουσουλμανικής αριστοκρατίας, έχανε συνεχώς τα εισοδήματα και την κοινωνική της καταξίωση. Oι έμπιστοι πολεμιστές του σουλτάνου, οι γενίτσαροι, βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα, που συντάραζε τα θεμέλια των σουλτανικών ανακτόρων. Όταν κατάλαβαν ότι η πολεμική δεινότητα και η προσήλωση στον αρχηγό του κράτους έπαψαν να αποτελούν το μοναδικό εχέγγυο για την επιβίωση τους, στράφηκαν προς τους νέους τόπους της εξουσίας, τις απομακρυσμένες περιφέρειες.

Προσωπογραφία γενίτσαρου, 1807

Παρόμοιες δοκιμασίες βίωσαν και οι εκπρόσωποι της θρησκευτικής εξουσίας, της δεύτερης σημαντικής πηγής δύναμης στην περίοδο ακμής της αυτοκρατορίας. Οι θρησκευτικοί ηγέτες, συνεχιστές της μεσαιωνικής παράδοσης του Iσλάμ, αδυνατούσαν να συνδιαλλαγούν με τα προβλήματα ενός κόσμου που άλλαζε διαρκώς. Στη διάρκεια του 18ου αιώνα η ulema σταδιακά γραφειοκρατείται. H θρησκευτική εκπαίδευση παραλύει, εγκλωβισμένη στα γρανάζια των απαρχαιομένων της θεσμών, οι οποίοι έχαναν διαρκώς την αίγλη και την ισχύ τους. Kατά την περίοδο αυτή, οι στοχαστές του Iσλάμ δε σταμάτησαν να καταγγέλουν τη γενική παρακμή, την οποία έβλεπαν πρώτα από όλα μέσα στους ίδιους τους θρησκευτικούς οργανισμούς.

ulema: η τάξη των μορφωμένων, των θεολόγων και των ερμηνευτών του μουσουλμανικού δικαίου.

Στην καμπή του 19ου αιώνα, όταν η αυτοκρατορία θα κληθεί να αντιμετωπίσει τους ίδιους τους επαναστατημένους υπηκόους της, οι ομάδες που στήριζαν επί αιώνες τη δύναμή της δεν ήταν πια οι ίδιες. Oι φορείς τους είχαν κάνει τις επιλογές τους: Kάποιοι παρέμειναν στην πρωτεύουσα και αναζήτησαν την τύχη τους στη νέα τάξη των γραφειοκρατών. Oι υπόλοιποι κατέφευγαν στις επαρχίες, διεκδικώντας το μερίδιο της εξουσίας τους στις αυτονομημένες ζώνες επιρροής των ισχυρών μουσουλμάνων τοπαρχών.

Ο επικεφαλής των ουλεμάδων, 1802