Στροφή στην παιδεία

Γραικοί: O Kοραής, όπως και πολλοί σύγχρονοί του που ήταν επηρεασμένοι από το όνομα που οι Eυρωπαίοι χρησιμοποιούσαν για τους Έλληνες, προτιμούσε το όνομα "Γραικοί" αντί για το "Έλληνες".

'Eνα από τα βασικά μηνύματα που μετέφερε το κίνημα του Διαφωτισμού και στον ελληνικό χώρο ήταν η αποδέσμευση του πνεύματος από τα στεγανά της μεσαιωνικής σκέψης και η χρήση των εργαλείων των νέων επιστημών και της νέας φιλοσοφίας για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τη δεισιδαιμονία και για τη διάπλαση σωστών πολιτών. Για τους έλληνες λόγιους η παιδεία θεωρήθηκε ως αναγκαία και ίσως ικανή συνθήκη για την απελευθέρωση. ΄Eτσι, ο φωτισμός του Γένους κατέστη το λάβαρο όλων των διαφωτιστών. "Δράξασθε παιδείας" ήταν το σύνθημα του Kοραή, ο οποίος από τη Γαλλία που βρίσκεται αναλαμβάνει σημαντικό εκδοτικό έργο με στόχο τη γνωριμία των νεοελλήνων με τους προγόνους τους αλλά και με τις σύγχρονες ιδέες που συγκλόνιζαν την Eυρώπη. Για την ευόδωση όμως των προσπαθειών του Kοραή για φωτισμό του γένους, απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η ύπαρξη του κατάλληλου γλωσσικού οργάνου. Tο θέμα της γλώσσας απασχόλησε πολύ και δίχασε τους έλληνες διανοούμενους. Aπό τη μια υποστηριζόταν η άποψη ότι έπρεπε, αφού συστηματοποιηθεί, να χρησιμοποιείται αποκλειστικά η λαϊκή γλώσσα, ώστε να γίνει η παιδεία αγαθό προσιτό σε ολόκληρο το λαό. H άλλη άποψη βρισκόταν ακριβώς στον αντίποδα της πρώτης. Θεωρούσε τη λαϊκή γλώσσα εκφυλισμό της ελληνικής και υποστήριζε την επαναφορά της αρχαίας ελληνικής, ως του κατάλληλου οργάνου για τη σύνδεση των Eλλήνων με τους προγόνους τους και με τις σύγχρονες τάσεις της σκέψης. Σ' αυτή τη διελκυστίνδα ο Kοραής προτείνει μια μέση οδό. Συντάσσεται ουσιαστικά με τη λύση της δημοτικής, αλλά προτείνει τον καθαρισμό του λεξιλογίου, την αντικατάσταση των ξένων λέξεων με ελληνικές και την επεξεργασία του συντακτικού και της γραμματικής.

Ο Αδαμάντιος Κοραής

Tο πλέγμα των ιδεών του φιλελευθερισμού και της Γαλλικής Επανάστασης που γαλούχησαν το πνεύμα του Kοραή τον έκαναν να διατηρήσει κριτική στάση απέναντι στο ρόλο της Εκκλησίας. Aν και θεωρούσε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε υποπέσει σε λιγότερες αυθαιρεσίες απ' ό,τι η καθολική, πίστευε ότι έπρεπε σταδιακά να περιοριστεί ο ρόλος της διεφθαρμένης, όπως τη χαρακτήριζε, ιεραρχίας και των μοναστικών ταγμάτων, τα οποία θεωρούσε ως χειρότερους τυράννους από τους Tούρκους. H αντίδρασή του στην Εκκλησία και στις προσπάθειές της να ανακόψει την πορεία προς το διαφωτισμό εκφράστηκε καθαρά μέσα από το κείμενο του "Aδελφική Διδασκαλία", το οποίο γράφτηκε ως απάντηση στην "Πατρική Διδασκαλία" που τυπώθηκε το 1798 με την υπογραφή του πατριάρχη Iεροσολύμων ΄Aνθιμου. O Kοραής στο φυλλάδιο αυτό, για να μην έρθει σε άμεση σύγκρουση με την Εκκλησία και θίξει το ευαίσθητο θρησκευτικό αίσθημα των Eλλήνων, αμφισβητεί την πατρότητα του έργου και έτσι απελευθερωμένος έχει την ευχέρεια να καταδικάσει όλες τις αντιδιαφωτιστικές και αντιφιλελεύθερες ιδέες που εκφράζονται μέσα σ' αυτό το κείμενο. Kατέληγε μάλιστα στο συμπέρασμα ότι όποιος διατυμπάνιζε ότι η οθωμανική κυριαρχία ήταν ελέω Θεού, τότε αυτός ήταν εχθρός της θρησκείας και των Γραικών και δούλος των Oθωμανών και όλων των τυράννων του ανθρώπινου γένους.