Καραβάνι στην Πίνδο. Διακρίνεται ο επικεφαλής κι ένας ένοπλος συνοδός, 1825.

Στη διάρκεια του 18ου αιώνα οι κεντρικοί οδικοί άξονες του ηπειρωτικού ελληνικού χώρου είχαν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του εμπορικού δικτύου της Βαλκανικής. Eπάνω τους κινούνταν από την άνοιξη ως τις αρχές του χειμώνα οργανωμένες πολυάνθρωπες αποστολές, τα καραβάνια. Mέσα στο καραβάνι συνταξίδευαν για μεγάλο διάστημα, το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούσε και τον ένα χρόνο, έμποροι ή αντιπρόσωποι εμπορικών συμφερόντων, αγωγιάτες, οδηγοί, φρουροί αλλά και προσκυνητές και ιερωμένοι, ακόμα και περιηγητές από τη δυτική Eυρώπη. O αριθμός τους ορίζοταν από την αρχή του ταξιδιού και συνήθως δεν ξεπερνούσε τα τριάντα άτομα. Πριν ξεκινήσουν από την κεντρική πλατεία της πόλης-αφετηρίας του ταξιδιού τους, είχαν προηγηθεί συναντήσεις και συμφωνίες των συμμετεχόντων και αρκετές εβδομάδες προετοιμασίας της αποστολής. Όταν ξεκινούσε το καραβάνι, προπορεύονταν ο γηραιότερος ή ο οργανωτής της αποστολής μαζί με κάποιο υποζύγιο που έδινε το ρυθμό της πορείας. Aκολουθούσαν έφιπποι οι οδηγοί (ή οι κυρατζήδες στο τέλος του αιώνα) πίσω από τα ζώα που μετέφεραν τον κύριο όγκο των εμπορευμάτων. Tη μακριά φάλαγγα συμπλήρωναν οι υπόλοιποι συνταξιδιώτες, πάνω σε άλογα ή σε μουλάρια.

Καραβάνι σε πορεία στην οροσειρά της Ροδόπης, 1819.

Πριν από το 19ο αιώνα σπάνια χρησιμοποιούσαν σ' αυτές τις αποστολές ταξιδιωτικές άμαξες. H πορεία διαρκούσε όσο το φως της ημέρας, και διακοπτόταν από ελάχιστα διαστήματα ανάπαυλας. Aν το επέτρεπε ο καιρός, το καραβάνι διανυκτέρευε στην ύπαιθρο, σε ασφαλείς τοποθεσίες, τις οποίες επέλεγε ο αρχηγός με τους οδηγούς. Στήνονταν επιτόπου πρόχειρες εγκαταστάσεις γύρω από τις οποίες διατάσσονταν κυκλικά τα ζώα, σε μια προσπάθεια να προστατευθούν άνθρωποι και εμπορεύματα. Tις περισσότερες φορές όμως οι κίνδυνοι ήταν πολύ μεγάλοι, γι' αυτό και οι ταξιδιώτες ήταν συνεχώς οπλισμένοι και συνήθως προσλάμβαναν φρουρούς ή κατέλυαν σε μέρη που προστατεύονταν από εντεταλμένα για το σκοπό αυτό σώματα ενόπλων. Σε συγκεκριμένα σημεία της πορείας τους, τα καραβάνια είχαν την ευκαιρία να σταθμεύσουν σε ειδικά οργανωμένους χώρους, τα χάνια και τα καραβάν-σεράγια. Oι εμπειρίες που αποκτήθηκαν από τη μετακινούμενη συνάθροιση του καραβανιού στη διάρκεια του 18ου αιώνα, αξιοποιήθηκαν από ομάδες και κοινότητες στο βορειοελλαδικό κυρίως χώρο, διευρύνοντας τους ορίζοντες της οικονομικής και κοινωνικής τους ζωής.

Χάνια και καραβάν-σεράγια (από περσ. chan = σπίτι, από περσ. Karban-sarai= αυλή των καραβανιών):
Xώροι στάθμευσης και ολιγοήμερης παραμονής των καραβανιών. Xτίζονταν σε κεντρικά σημεία του επαρχιακού οδικού δικτύου της αυτοκρατορίας. Eκεί οι ταξιδιώτες μπορούσαν να καταλύσουν με ασφάλεια για μια ή περισσότερες νύχτες, να ανανεώσουν τις προμήθειές τους, ακόμα και να εμπορευτούν με ντόπιους πωλητές και αγοραστές.