Υπάρχουν μνημεία στον ελλαδικό χώρο που είναι κτισμένα σε τύπο
που δεν αποτελεί τον πλήρως διαμορφωμένο
σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό.
Οι ναοί αυτοί χαρακτηρίζονται ως μεταβατικοί ελλαδικοί και προέρχονται
από το συνδυασμό του ελεύθερου σταυρού με την τρίκλιτη θολωτή βασιλική. Τα
πλάγια κλίτη επικοινωνούν με πολύ μικρά ανοίγματα με το κεντρικό. Ο
τύπος έχει περιορισμένη χρονικά και τοπικά διάδοση. Εντοπίστηκε
κυρίως στη νότια Ελλάδα και τα νησιά, εμφανίστηκε γύρω στον 8ο αιώνα,
γνώρισε διάδοση στον 9ο και 10ο αιώνα, ενώ γύρω στον 11ο αιώνα
σταμάτησε να υπάρχει. Το σημαντικότερο μνημείο αυτού του τύπου
είναι η Παναγία Σκριπού στη Βοιωτία. Ο ναός κτίστηκε το 873/4 από τον
πρωτοσπαθάριο
Λέοντα, σύμφωνα με μαρμάρινη επιγραφή στην
ανατολική κεντρική αψίδα. Οι επιφάνειες είναι πολύ μεγάλες, με μικρά
παράθυρα. Μεγάλες πέτρες καθώς και υλικό από τον Ορχομενό, που
βρίσκεται κοντά, χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της εκκλησίας. Αξίζει
να παρατηρήσει κανείς τα μαρμάρινα γείσα που χωρίζουν τις εξωτερικές
επιφάνειες, την οδοντωτή ταινία που περιτρέχει το κτήριο στο ύψος των
κάτω παραθύρων, καθώς και τα τόξα των παραθύρων και των θυρών. Η
οδοντωτή ταινία
είναι ένα είδος
κεραμοπλαστικού διακόσμου,
που στους
επόμενους βυζαντινούς αιώνες θα γνωρίσει μεγάλη διάδοση. Στην Παναγία
Σκριπού αποτελεί το παλιότερο σωζόμενο παράδειγμα. |