Ο όρος "τύραννος" προέρχεται μάλλον από τη Μικρά Ασία. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. από τον Αρχίλοχο ως συνώνυμο του όρου "βασιλεύς". Ήδη, όμως, κατά τον 6ο αιώνα ο Σόλων συνέδεσε την τυραννίδα με τη βία. Τύραννοι, ωστόσο, όπως ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος και ο Περίανδρος ο Κορίνθιος κατατάσσονταν μεταξύ των επτά σοφών. Οι τύραννοι, συνήθως, ήταν μέλη αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίοι είτε μετά το τέλος της θητείας τους ως άρχοντες συνέχισαν να διατηρούν παράνομα την εξουσία, είτε την καταλάμβαναν με τη βία. Η επιβολή της τυραννίδας είναι το αποτέλεσμα της άρνησης των ευπατριδών να δώσουν λύση στις εντάσεις που προκάλεσε η κοινωνική ανισότητα και η αγροτική κρίση. Για να εδραιώσουν την εξουσία τους, κυβερνούσαν μόνο με τη σύμπραξη ορισμένων οπαδών τους. Συχνά προέβαιναν σε συστηματικό διωγμό των αντίπαλών τους αριστοκρατικών γενών, εξορίζοντας ή εκτελώντας τα πιο φιλόδοξα μέλη τους και δημεύοντας τις περιουσίες τους.

Έχει επικρατήσει η εικόνα του τυράννου που αναζητεί ερείσματα στα κατώτερα στρώματα ικανοποιώντας τις απαιτήσεις τους σε βάρος των μεγάλων γαιοκτημόνων. Ορισμένοι τύραννοι προέβησαν πράγματι σε αναδασμό της γης και γενικά ευνόησαν τους εμπόρους και τους βιοτέχνες. Δεν υπάρχουν, ωστόσο, οι αποδείξεις ότι στο σύνολό τους άσκησαν συστηματικά φιλολαϊκή πολιτική. Είναι πάντως γεγονός ότι τα μέτρα που έλαβαν σε πολλές περιπτώσεις, απελευθέρωσαν τις δημιουργικές δυνάμεις των πόλεων, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις οικονομικής ανάπτυξής τους. Χρηματοδότησαν, εξάλλου, σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς, μεγάλα οικοδομικά έργα, για να διατρανώσουν την εξουσία τους και να διατηρούν απασχολημένο το δήμο.

Στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία οι τυραννίδες που γνωρίζουμε επιβλήθηκαν με κάποια καθυστέρηση στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. και κάτω από διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες. Οι πόλεις της Μεγάλης Ελλάδος είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις εσωτερικές συγκρούσεις, την ανάμιξη των Καρχηδονίων και τις εξεγέρσεις των αυτόχθονων κατοίκων, που συχνά είχαν περιοριστεί σε μία θέση ανάλογη με εκείνη των ειλώτων της Σπάρτης. Σε κάθε περίπτωση πάντως η διάρκεια των καθεστώτων αυτών δεν ξεπερνούσε τις δύο γενιές. Η βίαιη κατάλυσή τους, με τη δολοφονία του τυράννου σε ορισμένες περιπτώσεις, ερμηνεύτηκε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ως απόδειξη ότι τα καθεστώτα αυτά αποτελούσαν πολιτειακές παρεκτροπές.


| εισαγωγή | εσωτερικές συγκρούσεις | εξωτερικές σχέσεις | πολιτειακές εξελίξεις | Αρχαϊκή Περίοδος

Σημείωση: Επιλέγοντας τις εικόνες θα δείτε μια σύντομη περιγραφή.