Στις περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν οι έλληνες άποικοι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι αυτόχθονες λαοί μετέπεσαν σε υπόδουλο πληθυσμό που χρησιμοποιήθηκε ως εργατικό δυναμικό. Αποδείξεις βέβαια για μεγάλο αριθμό ιδιόκτητων δούλων στις αποικίες δεν υπάρχουν.

Η Ηράκλεια του Πόντου, στα βορειο-ανατολικά του Βοσπόρου, αποικήθηκε από Βοιωτούς και Μεγαρείς. Οι άποικοι είχαν έρθει σε συμφωνία με τους ντόπιους, τους Μαριανδυνούς, ότι θα τους παρείχαν ό,τι χρειάζονταν -και κυρίως προστασία- με αντάλλαγμα να τους υπηρετούν παραμένοντας συνεχώς στη δική τους γη.

Ένα άλλο παράδειγμα, που μας αναφέρει ο Ηρόδοτος, αφορά τις Συρακούσες, αποικία της Κορίνθου. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες της συγκεκριμένης περιοχής χρησιμοποιούσαν τους λεγόμενους Κιλλύριους ή Καλλικύριους ή Κιλλικύριους στην καλλιέργεια των χωραφιών τους. Αυτοί ήταν αυτόχθονες πληθυσμοί και στη συγκεκριμένη περίπτωση πολύ περισσότεροι από τους κατακτητές τους. Eπίσης, οι Κάρες είχαν τους Λέλεγες -τους πρώτους κατοίκους της περιοχής- ως δούλους (οικέτες), όπως άλλωστε και οι κάτοικοι της Κυζίκου, οι οποίοι είχαν υποδουλώσει τους γείτονές τους Δολιόνες και Μυδοναίους.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, πάντως, οι αυτόχθονες φυλές κατάφερναν και παρέμεναν ανεξάρτητες. Όπου συνέβαινε το αντίθετο, οι λαοί αυτοί φαίνεται ότι διατηρούσαν το δικαίωμα της χρήσης της δικής τους γης με αντάλλαγμα όμως, την πληρωμή κάποιας εισφοράς. Παρατηρείται λοιπόν ένας διαφορετικός τρόπος εκμετάλλευσης, που θυμίζει περισσότερο εκείνον που ακολουθεί μια νικηφόρα πόλη ενάντια στην ηττημένη, παρά εκείνον που υφίσταντο οι είλωτες της Σπάρτης ή οι δούλοι της Αθήνας.