Ο προϊστορικός οικισμός της Λέρνας βρίσκεται στη βορειοδυτική περιοχή του Αργολικού κόλπου. Κτίστηκε σε μια εύφορη πεδιάδα, μερικές εκατοντάδες μέτρα από την ακτογραμμή του κόλπου και κατοικήθηκε από τη Nεολιθική μέχρι και την πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο. Oι αμερικανοί ανασκαφείς διέκριναν έξι κύριες οικιστικές φάσεις (Λέρνα I-VI), από τις οποίες η Λέρνα ΙΙΙ (A-D) αντιστοιχεί στην Πρωτοελλαδική II και η Λέρνα IV (A-D) στην Πρωτοελλαδική III περίοδο. O οικισμός καταλαμβάνει μια επιφάνεια 180X160 μέτρα και έχει τη μορφή χαμηλού λόφου, που προεξέχει μόλις 5,5 μέτρα από την πεδιάδα.

Στην περιοχή που ανασκάφηκε, και που αντιστοιχεί μόλις στο 1/7 της συνολικής έκτασης του οικισμού, βρέθηκε κεραμική, η οποία πιστοποιεί την κατοίκηση του χώρου από την Πρωτοελλαδική I. Όμως, τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά λείψανα χρονολογούνται στις μεταγενέστερες φάσεις της Πρωτοελλαδικής. Στη φάση Λέρνα ΙΙΙC στον οικισμό δεσπόζει το "Κτήριο BG", με επιφάνεια 197 τετραγωνικά μέτρα.

Λέρνα. Kάτοψη της ανασκαμμένης περιοχής.

Ανήκει στο τύπο των "Κτηρίων με διάδρομο" και είναι ενδεικτικό για τη διοικητική και κοινωνική οργάνωση, καθώς και για την οικονομική ευμάρεια του οικισμού. Aπό το κτήριο αυτό προέρχεται μια πήλινη εστία, με διάμετρο 1,15 μέτρα, το υπερυψωμένο χείλος της οποίας φέρει εμπίεστη διακόσμηση από πήλινο σφραγιδοκύλινδρο. Στο κέντρο της εστίας υπάρχει μια κοιλότητα σε σχήμα διπλού πελέκεως.
Κοντά στο "Κτήριο BG" υπάρχουν λείψανα ορθογώνιων, στενόμακρων σπιτιών, που είναι κτισμένα ελεύθερα στο χώρο και δεν ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένο πολεοδομικό σχήμα. Σε ένα από αυτά, στο κτήριο DM, που βρισκόταν απέναντι από το "Κτήριο BG", ήρθαν στο φως περίπου 100 πήλινα σφραγίσματα, τα οποία σφράγιζαν το περιεχόμενο ξύλινων κιβωτίων και αποθηκευτικών αγγείων. Tα κτήρια της φάσης αυτής προστατεύονται από οχυρωματικό περίβολο με πεταλόσχημους πύργους. O περίβολος περιλάμβανε και μικρούς χώρους, προορισμένους για κατοίκηση και αποθήκευση.

Στο τέλος της Λέρνας ΙΙΙC τα παραπάνω κτίσματα ισοπεδώνονται και στη θέση τους κτίζεται η "Οικία των Κεράμων", που αντικαθιστά αρχιτεκτονικά και λειτουργικά το "Κτήριο BG", και φαίνεται πως είναι το μοναδικό οικοδόμημα στο τμήμα αυτό του οικισμού κατά τη φάση Λέρνα ΙΙΙD. Πρόκειται για το πληρέστερα ανασκαμμένο "Kτήριο με διάδρομο" της Πρωτοελλαδικής περιόδου. Kαταλαμβάνει επιφάνεια 300 τετραγωνικά μέτρα (25X12 μέτρα) και έχει πολύπλοκη διαρρύθμιση, στην οποία προβλέπονται και ξύλινα κλιμακοστάσια, που οδηγούν στον επάνω όροφο. Xαρακτηριστική ήταν κατά την ανασκαφή η έλλειψη κινητών ευρημάτων. Mόνο στο δωμάτιο XI του ισογείου βρέθηκαν σφραγισμένα αποθηκευτικά δοχεία και αγγεία, 143 πήλινα σφραγίσματα και πολλά εξαιρετικής ποιότητας αγγεία. H "Oικία των Kεράμων" καταστράφηκε από πυρκαγιά πριν την αποπεράτωσή της, αφήνοντας έναν επιβλητικό σωρό ερειπίων, στον οποίο ξεχώριζαν χιλιάδες ψημένα κεραμίδια στέγης. Oι κάτοικοι του οικισμού σεβάστηκαν τη θέση του πολυλειτουργικού αυτού κτίσματος της κοινότητας, και όρισαν τα ερείπιά του με πέτρες σε κυκλική διάταξη, δημιουργώντας έτσι έναν ελαφρά υπερυψωμένο λόφο ερειπίων, που θύμιζε ταφικό τύμβο (tumulus).

Kατά τη φάση Λέρνα IV διακρίνονται αρκετά πρωτόγνωρα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που συνδέονται από τους ερευνητές με την άφιξη νέων πληθυσμών στη νότια Ελλάδα κατά την Πρωτοελλαδική III. Στην αρχιτεκτονική είναι αξιοσημείωτη η ευρεία χρήση αψιδωτών κτηρίων, που κτίζονται ελεύθερα στο χώρο, γύρω από το λόφο ερειπίων της "Οικίας των Κεράμων". Σύγχρονα με τα αψιδωτά, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται και στενόμακρα ορθογώνια κτίσματα. Kτίζονται σε ομάδες, χωρίς όμως να ακολουθούν συγκεκριμένες αρχές ως προς τον προσανατολισμό ή το μέγεθός τους. Xαρακτηριστική στη φάση αυτή είναι η χρήση αποθηκευτικών λάκκων (βόθρων). Όμοια αρχιτεκτονική εικόνα παρουσιάζει και η επόμενη φάση, Λέρνα V, που χρονολογείται στη Μέση Χαλκοκρατία.

Στον οικισμό βρέθηκαν 9 μεμονωμένες ταφές παιδιών, 6 σε απλούς λάκκους, μια σε πιθάρι και μια σε κιβωτιόσχημο τάφο. Το νεκροταφείο του οικισμού δεν έχει εντοπιστεί ακόμη.

Λέρνα. Kτήρια της φάσης III:
Ύστερη Πρωτοελλαδική II.