Η άνθηση της πολιτιστικής ζωής στην Τραπεζούντα των Μεγαλοκομνηνών έχει συνδεθεί με τα ονόματα σπουδαίων αυτοκρατόρων, αλλά και με τον οικονομικό και εμπορικό ρόλο της πόλης, που στο πέρασμα του χρόνου αποδείχτηκε σημαντικός.
Ήδη από τα μέσα του 13ου αλλά και μέχρι το 15ο αιώνα, η Τραπεζούντα έχει να επιδείξει σπουδαία δείγματα μνημειακής ζωγραφικής. Πρόκειται για εξαιρετικής σημασίας τοιχογραφημένα σύνολα, μοναδικά θα τολμούσε να πει κανείς, για τα δεδομένα της Υστεροβυζαντινής Μικράς Ασίας. Οι τοιχογραφίες που κοσμούν την Αγία Σοφία αλλά και τα σπηλαιώδη παρεκκλήσια του Αγίου Σάββα συγκροτούν μια εντυπωσιακή εικαστική ενότητα.
Οι τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας, καλλιτεχνικά έργα σπάνιας ποιότητας, χρονολογούνται στο 13ο αιώνα. Η κλασική αντίληψη της πλαστικότητας των μορφών, η ποιότητα και η φωτεινότητα των χρωμάτων παραπέμπουν σε μια προσπάθεια αναβίωσης των κλασικών προτύπων του παρελθόντος. Αυτή η τεχνοτροπική τάση μπορεί να συγκριθεί με εκείνη σημαντικών σύγχρονων μνημείων της βυζαντινής τέχνης, τα οποία αυτή την εποχή εντοπίζονται κυρίως στο σερβικό χώρο.
Στα λαξευτά παρεκκλήσια του Αγίου Σάββα οι τοιχογραφίες ανήκουν σε διαφορετικές περιόδους, από το 13ο ως το 15ο αιώνα, και ακολουθούν διάφορες τάσεις, με παραλλαγές και απλοποιήσεις. Η διατήρησή τους, αν και σε όχι ικανοποιητική κατάσταση, μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε διαχρονικά ορισμένες "στιγμές" της ζωγραφικής εξέλιξης στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ο ανιχνεύσιμος και στην Αγία Σοφία κλασικισμός του 13ου και του 14ου αιώνα φαίνεται να διαβαθμίζεται· κάποια ιδιαίτερα ποιοτικά δείγματα συνυπάρχουν με άλλες, επαρχιακότερου χαρακτήρα, απόπειρες, που προδίδουν τη δραστηριοποίηση τοπικών εργαστηρίων. Τοπικός χαρακτήρας και υψηλή ποιότητα είναι επίσης οι συνιστώσες της ταυτότητας των τοιχογραφιών που ανήκουν στο 15ο αιώνα. Εδώ όμως η προσπάθεια να συνδυαστούν πολλά επιμέρους στοιχεία καταργεί τη συνοχή των συνθέσεων.
Εκτός από τη ζωγραφική φαίνεται να καλλιεργήθηκαν στην Τραπεζούντα η τέχνη του ψηφιδωτού αλλά και η γλυπτική. Ο ναός της Αγίας Σοφίας μάς προσφέρει, για μία ακόμα φορά, δείγματα υψηλής ποιότητας και δικαιολογημένα οι κατά καιρούς επισκέπτες και μελετητές του μνημείου θαύμασαν το μωσαϊκό δάπεδό του. Εξάλλου, τα γλυπτά που κοσμούν τα πρόπυλα του ναού αποτελούν ένα ιδιόμορφο σύνολο, καθώς σε αυτά συνενώνονται εικονογραφικές παραδόσεις, μοτίβα και τεχνικές από τον ευρύτερο χώρο της Ανατολής.
Η Τραπεζούντα ανάγεται έτσι σε ένα πολυσήμαντο καλλιτεχνικό κέντρο. Εμφανίζεται ικανή να παρακολουθεί τις ευρύτερες τάσεις και εξελίξεις και ταυτόχρονα να προβαίνει στη δημιουργική μετάπλασή τους, στο βαθμό βέβαια που οι αντικειμενικές συνθήκες το επιτρέπουν. Εξέχουσα θέση σε αυτές τις συνθήκες κατέχει η προέλευση των τεχνιτών, αλλά και η δυνατότητα επικοινωνίας και επαφής τους με άλλα πολιτιστικά στοιχεία. Η προσέγγιση της τέχνης στην Τραπεζούντα μάς προσφέρει επιπλέον τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τον κεντρικό και πολυδιάστατο ρόλο της, αφού η καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί μία ακόμα μαρτυρία για τη γόνιμη συνάντηση διαφορετικών παραδόσεων.