Ο χριστιανισμός και ο μοναχισμός έχουν μακρά ιστορία στον Πόντο. Στις δύσβατες και απόκρημνες περιοχές του, και κυρίως στον ευρύτερο χώρο της Τραπεζούντας, οργανώθηκαν από νωρίς μοναχικές κοινότητες. Ο Ιωάννης Ευγενικός στην έκφραση της Τραπεζούντας, στην εγκωμιαστική περιγραφή της πόλης, σχολιάζει τις ιδανικές προϋποθέσεις που παρέχει για την καλλιέργεια του μοναχισμού "ότι και τοις εν τω βίω πάσαν τε αφθονίαν των αναγκαίων επιχορηγεί και μέντοι και ζην κατά μοναχούς τω πλέονι παρέχεται τω ερημικώ και ηρέμω των προαστείων".
Σπουδαία αυτοτελή μοναστικά ιδρύματα με θαυμαστή θρησκευτική ζωή οργανώθηκαν τελικά στον Πόντο. Οι μοναστικές αυτές κοινότητες πραγματοποίησαν πολυσχιδές και πολυσήμαντο έργο, φιλανθρωπικό και πολιτιστικό. Εμπνευσμένος από το παράδειγμα της πατρίδας του, ο τραπεζουντιακής καταγωγής όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ίδρυσε το πρώτο αγιορείτικο μοναστήρι, τη Μονή Μεγίστης Λαύρας, ενώ η Μονή Διονυσίου, μία άλλη αγιορείτικη μονή, ιδρύθηκε χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία του Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού.
Άγνωστος παραμένει ο ακριβής συνολικός αριθμός των μοναστηριών της Τραπεζούντας και της περιοχής της. Ανάμεσα σε αυτά εξέχουσα θέση κατέχει η Μονή Θεοσκεπάστου, μοναστήρι στενά συνδεδεμένο και με το αυτοκρατορικό περιβάλλον. Αναμφισβήτητα όμως η μεγάλη φήμη του ποντιακού μοναχισμού, η οποία ξεπέρασε τα όρια της Τραπεζούντας, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, εδραιώθηκε στην ύπαρξη και λειτουργία τριών μοναστηριών: του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και κυρίως της Μονής Σουμελά.