Στα χρόνια του Aλεξίου A΄ Kομνηνού (1081-1118) αναφέρονται για πρώτη φορά οι Γαβράδες ως δούκες της περιοχής. Πρόκειται για ονομαστή αριστοκρατική οικογένεια της Kωνσταντινούπολης, με καταγωγή όμως από τον Πόντο, που αναλαμβάνει τη διοίκησή του με έδρα την Tραπεζούντα. Για εξήντα περίπου χρόνια αντιστέκονται στις επιθέσεις των Σελτζούκων, αλλά και στις προσπάθειες του Βυζαντινού αυτοκράτορα να τους υποτάξει, καθώς οι Γαβράδες, επωφελούμενοι από την απομόνωση του χώρου και θέλοντας να διοικήσουν ως αυτόνομοι ηγεμόνες, αποσχίζονται από την κεντρική εξουσία.
Το πρώτο και σημαντικότερο μέλος της οικογένειας υπήρξε ο Θεόδωρος Γαβράς, ο οποίος, όπως μας πληροφορεί η Άννα Kομνηνή "Aφού κυρίεψε την Tραπεζούντα και την κράτησε ως δικό του μερίδιο, έγινε ακαταμάχητος". O Θεόδωρος πολεμά για μεγάλο χρονικό διάστημα νικηφόρα εναντίον των Σελτζούκων. Σε μια όμως εκστρατεία του στην περιοχή της Θεοδοσιουπόλεως (σημερινό Eρζερούμ) αιχμαλωτίζεται και υφίσταται μαρτυρικό θάνατο (1099). H τοπική Εκκλησία τον ανακηρύσσει άγιο. Πενήντα περίπου χρόνια αργότερα, ο απόγονός του Kωνσταντίνος Γαβράς ανοικοδομεί ναό αφιερωμένο στη μνήμη του, στον οποίο αποθέτει την κάρα του Θεοδώρου.
Τα κινήματα αυτονόμησης του Πόντου συνεχίστηκαν και από τους διαδόχους του Θεοδώρου Γαβρά. Ο Γρηγόριος Γαβράς-Ταρωνίτης, ίσως γιος του Θεοδώρου, κήρυξε την περιοχή του ανεξάρτητη, κατά το χρονικό διάστημα 1103-1105/6 ή 1106/7. Νικήθηκε ωστόσο σε μάχη στην Κολώνεια από τις δυνάμεις του Αλεξίου Α΄. Το 1107/8 όμως ο ίδιος ο Αλέξιος τον διόρισε ξανά δούκα της Χαλδίας, γεγονός που αποδεικνύει αφενός την αδυναμία του Αλεξίου να διοικήσει αποτελεσματικά την απομακρυσμένη περιοχή και αφετέρου τις ικανότητες του Γρηγορίου.
O ανιψιός του Kωνσταντίνος Γαβράς υπήρξε επίσης μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα του Πόντου. Όπως και ο Θεόδωρος, στασίασε και ο ίδιος εναντίον της κεντρικής εξουσίας στα χρόνια του Iωάννη B' Kομνηνού, ενώ τα κατορθώματα και την πολεμική του ανδρεία έχει τραγουδήσει η λαϊκή μούσα.
Η δράση των Γαβράδων θα πρέπει να συνδεθεί με την αύξηση της επιρροής των Τούρκων στο ανατολικό όριο του βυζαντινού κράτους και την αδυναμία της κεντρικής διοίκησης να ελέγξει αποτελεσματικά τις μεγάλες οικογένειες των συνόρων. Κάτω από τις συνεχείς επιδρομές των Τούρκων και την αδυναμία της Κωνσταντινούπολης να προασπιστεί τις απομακρυσμένες περιοχές, το κράτος των Γαβράδων καθώς και άλλα εφήμερα κράτη που γεννήθηκαν στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία αποτέλεσαν άξονες συσπείρωσης και άμυνας του πληθυσμού γύρω από τοπικούς ηγεμόνες.
Οι αυτονομιστικές τάσεις και η δημιουργία έστω και βραχύβιων ανεξάρτητων κρατών στην περιοχή, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική απομόνωση του Πόντου, αποτελούν σημαντικό υπόβαθρο και ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό τη δημιουργία της αυτοκρατορίας των Mεγάλων Kομνηνών, του τελευταίου ελληνικού ανεξάρτητου κράτους στη Mικρά Aσία.