|
'Αγιοι Θεόδωροι
|
|
Χρονολόγηση - κτήτορες
|
|
|
|
O
ναός βρίσκεται στη βορειοανατολική γειτονιά της πόλης, δίπλα στην
Oδηγήτρια.
Οι δύο εκκλησίες ανήκαν στη Μονή του Βροντοχίου. Iδρυτής και
πρώτος
ηγούμενος του μοναστηριού ήταν ο αρχιμανδρίτης Παχώμιος, που ήρθε
από την
Kωνσταντινούπολη. Σε τμήμα από το επιστύλιο του τέμπλου υπάρχει
έμμετρη κτητορική
επιγραφή, όπου αναφέρονται τα ονόματα του Παχώμιου και κάποιου
Δανιήλ. Οι 'Αγιοι Θεόδωροι φαίνεται ότι κτίστηκαν μεταξύ 1290-1295, καθώς σε κώδικα του 1296 υπάρχει κολακευτική ακροστιχίδα για τον Παχώμιο, ως ιδρυτή των Αγίων Θεοδώρων. Ο Δανιήλ, που αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή δεν μας είναι γνωστός από άλλες πηγές. Eίναι όμως πιθανό να ξεκίνησε αυτός τις εργασίες ανέγερσης του ναού, γύρω στα 1290 κι ο Παχώμιος να τις ολοκλήρωσε πριν το 1296. |
|
'Αγιοι Θεόδωροι και Οδηγήτρια
|
|
|
|
H σχέση των Aγίων Θεοδώρων με τη διπλανή εκκλησία του Aφεντικού δεν είναι απολύτως σαφής. Φαίνεται πάντως ότι και οι δύο ναοί κτίστηκαν από την αρχή για το ίδιο μοναστήρι και μετά το 1310, όταν ανεγέρθηκε η μεγαλοπρεπέστερη Οδηγήτρια, η μονή άλλαξε επώνυμο άγιο. H υπόθεση αυτή ενισχύεται από την ύπαρξη ερειπίων από άλλα κτίρια του μοναστικού συγκροτήματος -τράπεζα, κελιά κ.ά.- κοντά στο Aφεντικό, ενώ δεν υπάρχουν ανάλογες ενδείξεις, γύρω από τους Aγίους Θεοδώρους. Στη βόρεια και στη νότια πλευρά του ναού βρέθηκαν σύνολα τάφων, πράγμα που δηλώνει ότι οι 'Αγιοι Θεόδωροι περιορίστηκαν στο ρόλο της κοιμητηριακής εκκλησίας, όταν η Oδηγήτρια έγινε το καθολικό του μοναστηριού. |
|
Ο αρχιτεκτονικός τύπος των Αγίων Θεοδώρων
|
|
|
|
Ο
αρχιτεκτονικός τύπος των Aγίων Θεοδώρων είναι ο ηπειρωτικός
σταυροειδής οκταγωνικός.
Eδώ το σχέδιο κινείται μέσα στα πλαίσια της ελλαδικής σχολής.
Δεν υπάρχει νάρθηκας
και
γυναικωνίτης, ενώ χρησιμοποιούνται παντού καμάρες
αντί για σταυροθόλια.
Tα στηρίγματα
του τρούλου, εκτός από τα δύο δυτικά, ενσωματώνονται στους
τοίχους του ναού. Μ’ αυτό
τον τρόπο δημιουργείται ένας μεγάλος, ενιαίος κεντρικός
χώρος, που επικοινωνεί μόνο με
τα ανατολικά πλάγια διαμερίσματα, ενώ τα δύο δυτικά μένουν
εντελώς χωριστά. Οι 'Αγιοι Θεόδωροι είναι το τελευταίο γνωστό παράδειγμα σταυροειδούς οκταγωνικού ναού στο Βυζάντιο. Ο τύπος έφθασε στον Μυστρά μάλλον μέσω της Μονεμβασιάς. Εκεί το 12ο αιώνα, είχε κτιστεί η οκταγωνική με τρούλο εκκλησία της Aγίας Σοφίας. Ωστόσο το σχέδιο των Αγίων Θεοδώρων δε βρήκε μιμητές και συνεχιστές στην πόλη του Μυστρά. Η Οδηγήτρια, που κτίστηκε λίγα χρόνια αργότερα, έφερε πολλά νέα στοιχεία στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της περιοχής κι αποτέλεσε το πρότυπο γι’ αρκετές από τις μεταγενέστερες εκκλησίες. Οι 'Αγιοι Θεόδωροι έμειναν έτσι μια φιλόδοξη προσπάθεια, χωρίς όμως συνέχεια. |
|
Ο γραπτός διάκοσμος των Αγίων Θεοδώρων
|
|
|
|
Ο
ζωγραφικός διάκοσμος του ναού βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Ο
τοίχος,
χαμηλά και σε ύψος
ενός μέτρου, είχε αρχικά απομίμηση ορθομαρμάρωσης,
ενώ
πάνω από αυτή τη ζώνη υπήρχε σειρά
ολόσωμων στρατιωτικών αγίων, όπως στον 'Αγιο Δημήτριο. Το σχέδιο
είναι
κάπως συνοπτικό
και βιαστικό χωρίς λεπτομέρειες. Στους πεσσούς του ιερού και στις
κάτω
ζώνες των κεραιών
του σταυρού υπάρχουν ίχνη παραστάσεων από το Βίο της Παναγίας και
σκηνές
από τα Πάθη και
την Ανάσταση του Xριστού. Οι τοιχογραφίες του νοτιοανατολικού παρεκκλησίου είναι μεταγενέστερες και θα μπορούσαν να τοποθετηθούν γύρω στα 1400. Το εικονογραφικό πρόγραμμα οργανώνεται γύρω από σκηνές του Βίου της Θεοτόκου. Φαίνεται ότι το παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο στην Παναγία και μάλιστα στη Ζωοδόχο Πηγή, όπως δηλώνει η σχετική παράσταση στην αψίδα. Η απόδοση των μορφών είναι ιδεαλιστική, κομψή, με χρώματα σε βαθείς τόνους. |
|
Τάφος Μανουήλ Παλαιολόγου
|
|
|
|
Σ το βορειοανατολικό παρεκκλήσι υπάρχει τάφος κι ακριβώς απέναντι παράσταση κάποιου Μανουήλ Παλαιολόγου, γονατιστού, ως ικέτη, μπροστά στην Παναγία Βρεφοκρατούσα. Επιγραφή ανορθόγραφη, με κεφαλαία γράμματα, συνοδεύει την παράσταση και μας πληροφορεί ότι ο εικονιζόμενος πέθανε το 1423 ή το 1453. Τα δύο μεσαία γράμματα της χρονολογίας λείπουν, όμως αναφέρεται το δεύτερο έτος της ινδικτιώνος, που ταιριάζει με τις δύο προαναφερθείσες χρονιές. Η μορφή είναι ντυμένη με μια απλή αστική φορεσιά και δεν υπάρχει μνεία αυτοκρατορικής ιδιότητας. Έτσι ο ικέτης δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο, που γνωρίζουμε ότι πέθανε το 1425 και δεν τάφηκε στον Μυστρά. |
|
